Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Toko Online terpercaya www.iloveblue.net
Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Wednesday 23 September 2009

Arak Basa, Basa Punyah

Ring Kongrés Basa Bali VI, 10-13 Oktober sané wau lintang, kabligbagang indik basa Baliné. Akéh indik ngeninin basa, sastra, lan aksara Bali sampun kabligbagang. Akeh taler kawedar pikayunan indik basa, sastra, lan aksara Bali ring kongrés utawi pasamuhan punika.

Pasamuhan punika boya ja patemon sekaa matuakan, pantaraning “permintu” (persatuan minum tuak) –nyelang istilah saking IBW Widiasa Kenitén. Para pamilet nénten ja makta tuak, berem, utawi arak, sakéwanten makta pikobet indik basa, sastra, lan aksara Baliné ngereh pamargi nepasin pikobet inucap.

Saking pangawit pasamuhan ngantos pamuput pasamuhan akéh piragi titiang indik sané sélé, sénglad, utawi sangsih manut dané sané kaaturang olih pamilet ring pasamuhan punika. Wénten nguningang indik cara nganggé basa Bali sané nénten nganutin uger-uger miwah sané siosan. Wénten sané sangsaya ring kawéntenan basa Bali riwekas pacang padem. Wénten sané mabayu gedé, nyinahang basa Bali tetep pacang jegjeg ajeg ngantos kawekas. Wénten pamilet sané nguningang kruna-kruna sané nénten anut ring carannyané nganggé. Cutetné sareng akeh, wénten pamaos ngandikaang, blahan pané blahan paso, ada kéné ada kéto.

Ring jaba hotel genah pasamuan wénten sané nyambatang rahajeng semeng, kasawurin sajeng semeng, sajeng semeng. Minab mageguyonan, utawi sang sané masaur wantah sekaa matuakan.

Wénten pitakén sané kisi-kisi nénten katuju ring narawakya utawi pamaos ring ajeng: Dados katulis basa Bali? Dados nénten nganggé [bh], bhasa Bali, napi raris binanipun sareng basa Bali, sakadi basa lawar, basa gedé, basa genep, miwah basa-basa lianan sané kadol ring warung-warung, pasar-pasar, miwah swalayan-swalayan punika? Panjang pitakéné punika ring ungkur. Napi malih ri kala kawedar indik rasa basa (rasan basa?).

Manut kamus I Wayan Simpen A.B., kruna basa madué artos kalih sané matiosan. Kapertama basa maartos omong, raos; basa Bali, basa Jawa, basa kawi; mabebasan: negesin kekawin, parwa, atawa tutur. Kaping kalih basa pateh ring basan jukut, bé lawar, pésan. Basa taler patuh ring bawang, kesuna, jaé, cekuh, sera, tabia, uyah, miwah ané lénan.

Ring kamus Bali–Indonesia, Dinas Pendidikan Provinsi Bali (1993), kruna basa taler madué kalih artos. Kapertama, basa maartos raos; basa Bali. Turunan basa puniki minakadi mabasa, paribasa, masaang, masanin, bebasan, mabebasan, basabasita. Kaping kalih, basa maartos sambel. Turunan basa puniki minakadi mabasa, masain, kabasain, basa-basa, basa gede, basa rajang.

Manut kamus sinonim basa Bali sané kasusun olih I Gusti Madé Sutjaja, kruna basa sané kasurat antuk aksara Latin lan aksara Bali pateh ring pedes, sambel, ring basa Indonesia: bumbu, rempah, bahasa, ring basa Inggris: spice, language.

Yéning rerehang ring kamus Sanskerta, wénten kruna bhàûà sané maartos bahasa; piranti sané kaanggé nguningayang pikayunan lan nyinahang raga. Basa punika mawit saking bhàûà. Kruna bhàûà (Sanskerta) kaselang raris ngranjing ka basa Bali kasurat antuk aksara Latin basa. Sajeroning tata tulisnyané basa Bali nyuratang napi sané kawacén lan ngwacén napi sané kasurat.

Prof. Dr. I Wayan Jendra duk dados pamaos nyinahang, basa punika nyelang kaselang. Manut dané nénten prasida antuk ngindarin nyelang kruna saking basa-basa sané siosan. Kruna-kruna sané kaselang raris ngranjing ka basa Bali sapatutnyané nganutin cara-cara ngwentuk kruna miwah nganutin tata tulis ring basa Bali, antuk aksara Bali utawi aksara Latin.

Ring aab jagat sakadi mangkin, basa Bali nénten wantah kanggé rikala mapagubugan ring desa pakraman kémanten sané ngwicarayang indik sané tradisional, taler sampun kaanggé ngwicarayang indik-indik sané modéren. Akéh sang wikan sané pinaka pamaos mikayunin mangda i raga presida nglimbakang basa Baliné. Raris sapunapi carané?

Silih tunggilnyané wantah antuk ngranjingang basa-basa siosan ka basa Bali, yéning nénten kayun nganggé istilah nyelang. Riantukan yéning nyelang, patut ngwaliang. Pikobet indik masabaliang kruna-kruna basa dura negara ka basa Bali akéh pisan. Yadiastun sampun wénten buku pedoman sajeroning tata tulis aksara Latin ring basa Bali, durung prasida antuk nepasin pikobet punika. Manut titiang, kabuatang pisan buku pedoman ngwentuk istilah ngranjingang basa siosan ka basa Bali.

Rikala nganggé basa siosan sampunang keni arak basa raris “punyah”, patut élingang tata cara ngwentuk kruna miwah tata tulis utawi éjaannyané. Manut Kepala Balai Bahasa Denpasar, C. Rudianto, sané ngwedarang kriyapatra utawi makalah ngeninin indik tata tulis nyinahang kawekas mangda karencayang basa punika prasida nganutin jaman. Punika artinipun basa, ri tepengan mangkin basa Bali, mangda prasida kaanggé maosang indik-indik kauripan amangkinan. Sakadi kauningin ring basa Bali nénten wénten aksara [f], [q], [v], [x], lan [z]. Punapi carané nepasin pikobet punika. Kasarengin conto kertas folio, yening kabasabaliang dados polio, punika dados wastan penyakit. Yéning sakadi zaman nénten wénten pikobet malih dados jaman.

Ida Bagus Made Suasta duk mabaos ngeninin indik tata tulis antuk aksara Bali ngwéntenang pamargi antuk ngaryanang pralambang [f], [q], [v], [x], lan [z] punika antuk aksara Bali, sakéwaten duk punika durung kacumpuang, wau kawedar kémanten, mogi-mogi ring galahé sané siosan akéh indik pikobet basa, aksara, lan sastra Baliné kacumpuang, salian ring sampun wénten rumusan sané kaambil.


sumber: http://imadesudiana.wordpress.com/category/artikel-berbahasa-bali/

No comments:

Post a Comment