Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Toko Online terpercaya www.iloveblue.net
Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Friday 6 January 2012

Rajan Bikul

IBW Widiasa Kenitén



Tiang renget pisan daweg puniki. Kamar tiangé umahin bikul. Mategepan pisan pakantenané. Seliar-selier ring arepan tiangé. Tiang mautsaha nakeh gedeg basang tiangé. Antuk éling nénten dados mamadem-madem.

Reraman tiangé mabesen. ”Eda pesan ngamatiang buron apabuin bikul. Kanti mati, ia lakar meranain. Bisa déwéké rebut bikul.” Tiang éling ring pabesen reraman tiangé punika. Mawinan kadi anak matapa. Gegodané anggén tiang sawitra.

Malih éling ring pabesen timpal tiangé. Sapuniki. Bikul ento patuh tekén manusa. Ia bisa dadi jero. Sangkan madan jero ketut. Jero ketut ento anak ngelah masi kawitan jero gedé, jero madé, jero nyoman. Ané ketut ené paling pepesa jail tekén anak lén. Ento ngranayang jero ketut ané kaloktah.”

Tiang anggut-anggut manten daweg punika. Wastana manusa, tiang nénten mrasidayang nakeh renget basang tiangé daweg puniki. Kasur tiangé rotrota,bukun-bukun tiangé taler rotrota. Aget pisan nénten takepan babad tiangé rotrot bikul. Wantah punika rotrota, méweh bénjangan ngrereh kawitan. Midep nénten uning ring kawitan. Sedahan ngoyong-ngoyong raris rauhin aturin beras tulén. Wénten taler agetné.

“Bikul, Iba kaliwat pesan tekén kai. Jani, lakar pasangin kai lim bikul. Iba dogén ngéndah di umah kainé.”

Tiang sedeng becika polih ka swalayan numbas lim bikul cap Gajah. Bukak tiang. Raris pasang tiang ring tampek lemariné genah bikulé ngéwérin tiang. Gedinin tiang mabalih orti indik gumi nusantarané. Durung wénten, tigang dasa menit, piragin tiang sampun krasak-krosok ring kamar tiangé. ”Sinah bikulé kena lim.”

Yukti pisan,wau jagjagin, panggih tetiga bikulé sané alit-alit. Ring tipiné taler wénten pejabat korupsi keni juk wau nyerahang amplop sareng timpalné. "Dadi nyak patuh. I raga ngejuk bikul. Di tipiné masih ada anak mejuk. Mirib kabenengan patuh.” Tiang nglimurang manah.

Krasak-krosok ipun pabalih tiang. Beler taler tiang. Ngantenang bikul sampun keni lim. Buntutipuné nénten mrasidayang matindakan. Wau jagi tindakana sayan neket limé. Pabalih tiang kantos wénten molas menit. “Kéné upah dadi bikul demen ngrusuhin umah kainé."

Kaonin tiang bikulé sané keni lim punika. Tiang nglaturang mabalih tipi. Sedeng ramiané para wikané maosin sang katangkep. Katah taler sané nepasin. Apang kéné, apang kéto, bes kéné, bes kéto. Kantos kudang besbes sampun medal. Piragin tiang malih krépék-krépék. “Sinah bikul gedé kena lim jani?” Wau bukak tiang pintu kamar tiangé kanten bikul ageng. Samaliha ipun ngejengit. Ngédégang giginipuné. Tiang makesiab. ”Dadi tumbén ada bikul galak buka kéné?" Cruat-cruét ipun masuara. Mbok-mbok tiangé kantos matakén. ”Apa ento mamunyi?”

“Bikul Mbok. Bikul kena lim.”

“Dadi keras munyinné.”

“Mirib sakit kena lim.”

Jagjagina ka tengah. Taler makesiab mbok tiangé. Kantos negtegang angkihan. ”Bikul soléh ené. Tumbén nepukin bikul bisa ngejengit. ”

“Man kénkénang jani?”

“Kelepokin dogén tendasné. Depang apang mati.”

Tiang nyak. Ambilang tiang sampat duk. Katikné anggén tiang ngelopokin tendasné. Pamuput mati bikulé. Usan punika entungang tiang ring genah emisé pinggir marginé.

Tiang kendel polih ngamademang bikul. Nénten malih wénten mrana ring umah tiangé. Lanturang tiang miragiang orti-orti ring tipiné. Mategepan pisan wénten. Kantos kiap tianSgé ngrauhin. Nembé kiapé nénten dados tangehang. Pingkuda-kuda tiang mauban.

“Masaré malu!”

Tiang ka tengah. Ambil tiang galéngé. Durung wénten kalih jam tiang nyempang. Raris magrudugan piragin tiang sakadi anak galak.

“Ngéndah-ngéndah. Bani ngamatiang rajan kainé. Iba tusing nawang rajan kainé mara mabhiseka ratu. Kudang uleman nekain. Kudang soroh bikul nekain.”

Bikul-bikul sané nyarengin sami nganggarang pedang, keris, golok sayaga jagi nudag déwék tiangé. Sané mawarni barak malah madaging ngencang liman tiangé.

“Kénkén gumanti kenehé. Dadi matiang rajan kainé?”

Tiang wau séngeh. “Sinah baan ngamatiang bikul ené ngranayang,” tiang mabaos ring manah.

“Ento rajan Ibané?”

“Beneh! Rajan bikulé di guminé. Iba tusing nawang sabilang sato ngelah raja. Tusing manusa dogén ngelah raja. Kai masi ngelah raja. Ento raja kainé mara pesan suud mabhiséka. Iba suba ngamatiang.”

“Kai tusing nawang. Nyén ngorahin dadi bikul? Dadi manusa sinah tusing kai ngamatiang Iba.”

Bikul-bikulé punika sayan ngatahang manten pangrauhné. Kantos rasayang tiang bek ring kamar tiangé. Sami nyahcah déwék tiangé. Tiang jerit-jerit. Mbok tiangé nyagnyagin. Dundunina tiang. Tiang enten.

“Ada apa?”

“Ngipi rebut bikul.”

“Sinah atman bikulé ngrubéda. Man dija kentungang bikulé?“

“Di tongos misé di margané gedé.”

“Badah. Ento ngranayang. Eda patuhanga cara ngentungang bangkén siap.”

“Man kujang?”

“Kasain. Bekelin nasi kepelan. Yén sing kéto, ngrubéda.”

“Dadi mara ngorahin?”

“Kadén suba makasain.”

Tiang mamanah-manah. Bikul manten makasain. “Aéng liun panagih bikulé. Manian bisa lakar nagih bekel montor yén terus tuutang.

“Jani, alih bangkén bikulé. Yén sing bakat, bisa teka buin kadang iané.”

Tiang nyak manten. Rereh tiang ring tong sampahé. Korék-korékin tiang nénten panggih. Kantos dinas kabersihané nakénin. ”Ngrerehin napi, Pak?”

Tiang nénten nyaurin. Kémad nyaurin ngaturang ngrerehin bikul. Pakaryan anak buduh kaucap. Kantos ping kalih ping tiga tiang nakénina. Purunang tiang nyaurin.

“Ngrerehin bangkén bikul.”

Petugas kabersihane nénten mrasidayang nakeh kedékipuné. “Sesukat tiang makarya ring kabersihan némbé mangkin wénten anak ngrerehin bangkén bikul. Man sampun panggih? Jagi anggén napi?”

“Durung. Jagi kasain tiang.”

Malih petugas kabersihané punika ngedékin tiang. Tiang rumasa dados jadma belog pisan daweg punika.

“Aget pisan bikulé punika, Pak. Polih makasain? Becik taler sapunika. Mangda sampunang manusa manten makasain?” Ipun kedék sarwi ngedinin tiang.

Kantos soré durung taler panggih bikulé sané entungang tiang. Minab sampun baktana ka TPA. Tiang budal. Nakénina sareng mbok tiangé. ”Man tepuk bangkén bikulé?”

“Tusing.”

“Badah! Gedé gegaéné jani. Bisa sengkala lakar tepuk.”

Tiang jejeh-jejehina. Tiang mapi-mapi nénten miragi. Gedinin tiang ka balé banjar anggén nglimurang manahé jejeh ring bikul. Panggih sawitran-sawitran tiangé. Sami égar matakén antuk némbé tiang nganggur ka banjar. Uningina tiang arang medal. Punapi malih ka banjar. Mawit saking wénten pitungkas ring banjar antuk jinah. Tiang arang pisan ka banjar. Keliang banjaré ngangken nyelang jinah kantos ngaonin nénten ngawaliang.

“Dadi tumbén? Ada apa?”

“Tusing. Meled malali ka banjar. Pedalem banjaré ramé di sangkepé ajak di odalané dogén.”

“Kéto mara luung."

Wau tiang mecikang tegak. Wénten bikul macepol ring arepan tiangé. Tiang makesiab. Sami ngedékin tiang wau bikul ngesiabang.

Sawitran-sawitran tiangé nyantenang sané ibi taler ngamademang bikul antuk racun bikul. Iseng tiang matakén. ”Man petengé tuaing ngipi alih bikul?”

“Ngujang ngipiang bikul? Mirib bisa malingsé dadi anak jegeg bikulé sangkan kanti ipiang?”

Nénten mrasa bibih tiang mabaos. ”Ibi tiang ngipiang bikul suud ngamatiang bikul.”

“Hahahaha! Bes liu ngelah ipian. Bikul suba ngusak. Matiang dogén. Ento sangetang.” Sedeng becika ring banjar tiangé wénten tipi. Tiang mabalih orti-orti. Panggih sampun orti indik bikul sané ngusak pantunné.

“To tingalin. Makejang usaka tekén bikulé. Ngrotrot mai ditu. Tusing ada kanti ngipi baan bikul.”

Tiang budal. Mbok tiangé malih matakén. "Suba tepuk bangkén bikulé? Suba kasain?”

“Suba!” Tiang mobadin mbok tiangé. Mangda sampunang nika manten takénanga. Tiang mawali ka kamaré. Tiang majeritan. Mbok tiangé nganampekin. "Kenapa?”

Tiang matujuhang bangkén bikulé sareng tainé mabrarakan ring kasur tiangé.

Mbok tiangé ngrieng. ”Sangkana melah-melah tekén bikul. Ia liu ngelah sanak kadang.”

Ring sapunikané, tiang kadi anak belog pisan. Kaonang bikul.


saking: balipost.co.id

Lumut-lumut Watulumbang (150) : Ngidih Tekén Awak

Yén pradé suba telah uleh-ulehané, kema-mai sing maan nyilih sing maan ngidih, kija laku?

Awaké padidi idihin. Kéto pasaut sastrané. Munyin sastra mula aluh, kéwala sing gampang. Awaké ngidih awaké idihin! Munyi apa to, luung dingeh di kuping, kéwala mabresetan cara tali susut yén pinehin. Dija kadén bongkolné, sing tepuk muncukné.

“Awaké ngidih, awaké idihin!” Cara munyi sing dadi anggon, ulian sing bisa nganggon. Kéwala yén suba saja telah uleh-ulehané, nguda sing nyak nyobak.

Pelajahin ngidih tekén awak. Kéwala apang seken-sekenang pelajahin, apang bisa ngidih masekenan. Déwa ané paling bares koné ada di awaké. Sing makatang lemahné, petengné dadi tunasin. Di pulesé masih dadi tunasin. Déwa ané ada di awaké ento koné déwa paling polos di seluruh dunia. Paling bares.

Pelajahin mamaca apang seken bisa maca. Yén suba bisa maca, kebit-kebitang sastran pekak dadongé. Di sastran pekak dadongé liu ada soroh déwa. Uli déwa bagus nganti déwa bocok ada ditu. Depin awaké buin ngrunguang bagus-bocok. Bisa paling awaké nyanan. Tangenang kupingé. Dingehang ucap déwa-déwané ento. Yén ada déwa ngucap ragan idane “Aku”, ento suba déwa di déwék. Liu ada déwa ngucap ragan idané “Aku”. Untengné, liu ada déwa di déwék. Makejang déwané ento dadi tunasin.

Upaminé, yén Sang Hyang Pashupati Phat Shastra mucap, “Aku Hyang Ning, Aku Hyang Ning!” Ida suba ento déwa di déwék. Ida maparagayan Ning. Nganti ping pindo ida ngucap ragan idané Hyang Ning, sinah suba ida déwa di déwék maraga Ning. Ida dadi tunasin. Ento madan ngidih tekén awak. Ento madan awak ngidih, awaké idihin. Kewala sing dadi ngidih-ngidih teken dewa. Dewa sing demen teken gegendong. Uleh-ulehang malu padidi di sisi. Yén pradé telah sajan uleh-ulehané, mara ditu lantas nunas. Sing dadi makejang tunas. Apabuin ngawag-ngawag.

Sira Sang Hyang Pashupati Phat Shastra punika? Kéto petakon awaké makita nawang. Sing luung koné rasané ngidih yén tondén tawang nyén ané lakar idihin. Mula awaké dueg ngalih pamatut, anggon matutang apa ané edotang.

Yén awaké matakon tekén tiang, sing tiang nawang sira kadén Ida sujatiné. Melahang yén awaké langsung matakon tekén Ida. Dingehang wacanan Ida, duk Ida maucap-ucap ring selagan sastrané. Kéné silih sinunggil wacanan Ida, atugel duang tugel ané bakat baan ngingetang.

“Malingga aku Sang Hyang Pashupati Phat Shastra”.

Ida kocap marupa lingga di awak. Depin malu awaké matakon apa madan lingga di awak. Dingehang buin wacanan Ida salanturné.

“Aku guru ning shastra kabéh! Aku déwa ning watek Nawa Sangha, watek para resi kabeh. Aku luhur tan kaluhuran! Aku sakti. Aku wenang!”

Buka kéto Ida mawacana di sastrané. Apa wacanan ida, keto kasujatian Ida. Sang Hyang Pashupati Phat Shastra sing taén nguluk-nguluk.

Kénkén, payu lakar ngidih tekén awak, di subané tawang nyén ané lakar idihin?

Liu enu soroh déwa ané ada di tengahan awaké, ane dadi tunasin yén pradé telah sajan uleh-ulehané. Kéwala uleh-ulehang malu padidi. Di tengah utawi di sisi, sing ada ngidih aji aluh.

ibm. dharma palguna
sumber: balipost.co.id

Tapel

Olih I Wayan Juniartha


Molor raker (rapat kerja) sekaa tuak, arak, bréngkésé. Jadwal jam 6, jam 9 mara telung katih anggotané negak.

Heran klian sekaa tuaké. Biasané yén ada tuak gratis anteg ané sing dadi anggota lakar nengok.

"Ulesné ba med kén tuak né pasukané," kéto abetné Pak Klian, I Wayan Emplegan SBY (Sing Bani ngudiYang) sambilanga iteh nyorcorang tuak manis ka lumurné.

Kékék-kékék krama ané suba hadir.

"Sing ya kéto Pak Klian, liu kramané telat sawiréh ada KTT ASEAN-né," I Madé Kuli Mapi-Mapi nyautin, sambilanga nyemak bréngkés.

"Puih, apa urusan krama sekaa tuaké jak KTT, calah kramané pejabat tinggi dogen," Pak Klian nungkasin.

Asli Pak Klian engsap yén pejabat tingginé kumpul sinah rakyat kecil ané paling kapertama dadi korban.

Mara menteri abesik gén teka nak ba masliweran mobilé nguing-nguing, polisiné nutup jalan.

Apabuin yén 15 ada presidén teka, asli dija-dija jalané matutup, aéngan kén ada karya gedé di Besakih. Apabuin ané teka presidén Amérika, anteg langit, segara, got tur sakancan song-song ané lénan katutup.

"Keneh liwat nganginan sing nyidang, keneh liwat ngauhan masi katutup jalané, keneh ngajanan macet, keneh ngelodang sing ngelah tanda pengenal. Bisa-bisa juk polisi cang. Keneh makeber, paplajahan ngléaké tondén ked ditu. To makrana cang telat ked dini," I Madé nutur.

Nasibné I Madé nu luwungan kén I Ketut Nyamprut, krama sekaa tuak ané umahné di Nusa Dua. Mara kel brangkat ba kena dengkik polisi ia sawiréh ngadut arit di bangkiangne.

"Kenehé lakar ngarit satonden bareng raker. Payu cak kena interogasi telung jam di pos keamanané. Ulesné arit to benda berbahaya ané nyidang ngulungang pesawat kepresidénan, nyidang ngabas kapal induk."

Ulesné polisi lan tentarané sedeng sanget nyehné kén jlema ané ngaba arit. Nu inget kén Pak Minta, tukang kebun ané nyidang ngaba arit paek jak presidén.

Suwud kena interogasi sing nyidang kija-kija masi I Ketut. Jalan Nusa Dua-né katutup sawiréh Presidén Obama lakar teka. Jlema ané lekad ditu, idup ditu, maumah ditu, magaé ditu sing nyidang kija-kija. Jlema ané teka uli Amérika dadi klapat-klapat nyuang jalan.

"Payu pamuputné cang mabalih topéng jam-jaman," kéto abetné I Ketut.

Héran kramané, dija ada balih-balihan topéng di Nusa Dua duk Obama teka?

"Dija-dija jani ada balih-balihan topéng. Polisi lan tentarané konyangan matapel, tapelné kereng, wanén, siap-siaga. Nanging basangné ba gedég sajan krana harus madengdeng ngawai-ngapeteng, sing nepukin panak-kurénan. Sujatiné, konyangan ba dot mulih."

Presidén Obama masi matapel. Tapel Dalem anggona, kenyem-kenyem calah matimpal luwung jak Indonésia, calah makanti tur masidikara. Sujatiné, ané dotanga tuah lengis, batubara, kayu, lan sekancan isin gumi Indonésiané. Uli Freeport kanti Kentucky Fried Chicken ba berhasil nyajah gumin i ragané.

"Pejabat-pejabat i ragané masi konyangan matapel. Tapel Jauk Manis, kema-mai ngaku nindihin rakyat, koar-koar ngorahang KTT-né demi kepentingan rakyat."

Sujatiné, konyangan kenyem-kenyem krana KTT-né nelahang pis liu sajan, pis proyék makejang, pis ané saru kija kadén lakuné.

Sujatiné, konyangan kenyem-kenyem krana kema-mai nyidang melali nganggo biaya negara tur makawal polisi.

Yén urusan jak bulé lan Amérika, konyangan ba siap nunduk-nunduk kanti lung bangkiangné, ba siap nyelepin jid para tuanné, kanti kelés layahné. Komisi lan saham nak joh lebih penting kén rakyat.

"Jeg kadéna ba rakyaté nu belog-belog. Ba sasai mabalih Topeng Pajegan, dadiné ngilis sajan ngenah yén ada nak ngigelang tapel."

saking: balipost.co.id

Lumut-lumut Watulumbang (144) : Rambut di Langit

Rambut siwi tegesné rambut ané suci, utawi rambut sané kesuciang. Rambut Sedana tegesné rambut sané ngamertain awak lan ngamertain jagat. Rambut makerucut tegesné lingga. Rambut mapusung tegesné yoni.

Basa Baliné rambut orahanga bok. Magantung ban bok akatih artiné atma nénggél. Matiti bok belah pitu artiné masih nénggél atmané. Mabok barak orahanga cara mamedi. Yén bok gémpél, bok matektek, bok magambahan, kénken kadén sastrane, tondén neked ditu pelajahané.

Yén tlektekang awak manusané, apa ané paling paek tekén langit?

Rambut utawi bok ané paling paek tekén langit. Tongosné paling tegeh, duur sirah, duur ubun-ubun. Dugasé nu cenik, warnan boké cara warnan tanah, kéwala mentikné kenjir cara nujuhang langit. Makelo-kelo warnan rambuté mutih-mutihang cara warnan ambun di langit, kéwala ngelénténg. Tungtung rambuté marep tuun cara nujuhang tanah.

Sastrané nuturang rambut koné Nada. Sirah koné Windu. Lengen neked jerijin lima koné Arddhacandra ané lengkung menek. Uli di tangkah nuun-nuunang koné Wiswa utawi O-kara. Yén kéto, mula saja rambuté siwi. Mula saja rambuté ngamertain awak. Amerta koné metu saking Nada. Nada metu saking langit. Mula saja rambut paling paek uli langit. Di satua lawasé, rambut tuturanga peragan ambun. Di matiné rambut koné mulih ka ambun.

Yén boké ngelénténg cara nujuhang tanah, kénkén abeté ngresepang?

Mirib dadi masih di tanahé ngalih suksman bok. Apa di tanahé sing ada langit? Kéto abeté metakon. Pesautné alih di tuturan Aji Sangkhyané.

Yén mula tanah meraga sarwatattwa, sinah di tanahé ada langit. Ané madan langit, sing lén akasa sawates liat. Akasané paling ingan, mawinan tongosné paling duur. Tanah paling baat mawinan tongosné di dasar. Sakancan ané inganan teken tanah, makejang ento ada di tanah. Kéto daging Sangkhya-darshanane.

Toya inganan tekén tanah, mawinan di tanahé ada yéh. Api inganan tekén yéh, di tengahan yéhé ada api. Angin inganan tekén api, di tengahan apiné ada angin. Akasa inganan tekén angin, di tengahan anginé ada akasa. Ento mawinan, di tanahé orahanga ada langit. Upaminé yén ada gunung meletus, isin basang tanahé pesu cara anak ngutah. Ané pesu uli di basang guminé, tanah, yéh, api, angin, akasa macampuh gas.

Yén bisa nyelepin tanah aji keneh, lakar tepuk langité betén telapan batise. Yén sing bisa nyelepin tanah aji keneh, jeg jungklingan awaké. Langit ba duur dadi ngenah betén. Kénkén ané ba duur kéto ané betén. Kénkén ané ada di tengah, kéto ané ngenah di sisi. Saja sing saja, gugu kagugu, payu sing payu!

Lamun kéto, langit ané encén paekan uli di rambuté. Apa langit ané ada duur sirahé, apa langit ané ada betén telapakan batisé? Yén kéto petakoné jungklingan awaké buin cepok. Yén sirahé betén, langit betén tanahé paekan. Yén awaké ngadeg, langit ba duur paekan.

“Péh. Apabuin langit ba duur ané sing bakat ban nyujuh, apabuin langit betén ané sing tepuk ban nolih, bok dogén tiang sing ngelah. Tiang wantah ngelah bulu.” Kéto pesaut kedisé sambilanga nambung ngaba aas-aasan bok jlema lakar anggona sebun. Di satuané, kedisé ento orahanga atma.

[ibm. dharma palguna]*
saking: balipost.co.id

Shanti

Kukuh Sugianto


Nyén anaké ané lekad ka mercapada tusing ngulati shanti. Makejang ajak nyaratang kahuripanné shanti, damai. Makejang ngulati kasukertan, karahajengan lan karahayuan. Kéto masi Putu Shanti. Dot sajan nemu bagia. Kéwala idupné sawai nandang sengsara. Timpal-timpalné sai ngenyék, ngorahang ipun pianak babinjat, baan méméné jat. Sawai kaenyék tekén timpal-timpalné ngaénang Shanti sawai nyakit ati. Nguda ia orahanga pianak babinjat? Mémé bapa ia ngelah jumah. Apa ané ngranaang, sanget dot tawanga.

Méméné sabilang takonina unduké ento setata mendep. Tuah nyautin aji kenyem. Kéto masi bapanné, yén takonina unduk ané patuh, masi tusing ada saut. Tuah makenyem maimbuh ngusap-ngusap ebokné ané selem.

“Da to sangetanga. I Luh mula pianak mémé lan bapa. Depang anaké ngomong ngandang nganjuh, da to sanget guguna!” Kéto sawai bapanné nuturin Putu Shanti yén nakonang unduk ipun kanti sambatanga pianak babinjat.

Kéwala ada di kenehné I Luh Shanti nyesed nakonang, nanging nadak sara bibihné caket yén suba sautina aji kenyem. Ipun tusing marasa sangsi tekén reramanné kadadua. Yapitui ia anak angkat, kal tetep sembaha cara nyembah rerama kandung. Yapitui kasujatian déwékné orahanga anak pungut, ipun tetep lakar subhakti tekén rerama, sawiréh uli cerik suba kaupapira tekén mémé lan bapanné.

“I Luh tusing dadi ngugu munyi di pisaga. I Luh mula pianak mémé. Patuh getih I Luhé ajak getih méméné baan I Luh mula mémé ané ngelekadang. Mémé mabesen tekén I Luh, da pesan ngugu munyi di sisi. Liu anaké iri tekén kulawargan i ragané mapan tusing taén magerengan. Setata rukun yapitui kantongé pepesan puyung,” méméné sawai nuturin Luh Shanti dinuju ngeling teka uli sekolahan baan waléka tekén timpal-timpalné. Saja yén suba tuturina tekén mémé lan bapanné, Luh Shanti marasa bagia. Nanging ipun ada masi rasa keciwa, nguda mémé lan bapanné tusing ngemaang tutur ané seken, nguda ia sasai sambatanga pianak babinjat tekén timpal-timpalné.

Uli cerik nganti bajang kayang jani, Luh Shanti tondén masi maan jawaban seken nguda ia sawai kasambat pianak babinjat. Ipun sawai masuluh di meka. Yén tlektek-tlektekang, muanné saja mirib tekén muan méménné. Kéwala nyang abedik tusing ada nyuang lawat bapanné. Bibih lan cunguhné masaih ajak gelah méménné. Mata lan alis tusing ada masaih tekén méméné, kéto masi tusing masaih ajak bapanné. Luh Shanti nebag, sambatanga pianak babinjat baan méméné belingina tekén muani lén, boya bapanné. Apabuin yén ipun nlektekang, alis lan matanné patuh sajan cara Ajinné Ngurah Arya, guru peshantian di banjarné. Maimbuh sabilang macepuk, Aji Ngurah Arya setata makenyem manis. Ada kleteg lén rasaanga tekén Luh Shanti dinuju macepuk ajak Aji Ngurah Arya. Ada keneh ngaukin aji, sakadi ada soulmate. “Napi Aji Ngurah Arya ané ngripta déwék tiangé, nguda yén macepuk setata kleteg bayuné malénan. Apa i mémé mamitra ngajak Ajin Ngurah Arya?” Kéto sawai krebetan kenehné dinuju macepuk ajak Ajin Gusti Ngurah Arya.

Mén Shanti uli kacarita uli bajang cerik demen mashantian. Ipun ngorahang tekén Luh Shanti, bareng sekaa shanti ngaé idupné maarti, maaji. Ulin pashantian, méméné ngaku maan sasuluh idup. Maan gegambaran lampah laku nyalanang kauripan di mercepada, sawiréh daging kakawin liu pawarah-warah, sarat tekén tutur mautama ané tusing nawang luntur, yapitui guminé suba modéren. Mén Shanti ngemaang conto, di Kakawin Bharata Yudha munggah, yén anaké demen majudi, maceki, makiu-kiu, apa buin demen togél sinah lakar kaentungang ka tengah alasé. Ané anggona conto, Panca Pandawa sané kalah majudi nglawan Satus Korawa. Ulian kalah majudi, Sang Prabu Yudisthira ngadep gumi, kéto masi ngadol rabi. “Yén suluhin carita di kakawinné ento, patuh sajan tekén idupé jani. Anaké ané kalah majudi, suba lumrah ngadep tanah carik lan tegalanné. Anaké ané kalah majudi kalilit baan utang, liu masi somahné ngadol raga apang nyidaang nulungin kurenané kelés mautang,” tuturné Mén Shanti.

Buina, ipun ngimbuhin, yén demen majudi, sinah suba lakar mapenjara. Waluya Panca Pandawa sané katundung ka tengah alasé. Yén alih kahidupanné jani, penjarané boya ja ngungsi tengah alas, nanging kakrangkéng baan jeruji besi. “Liu tutur ané ada di kakawinné ané patut palajahin. Patut tulad!”

“Mé, dadi tiang matakon?”

“Men nguda sing, sasidan-sidan mémé lakar nerangang!”

“Patakon tiangé tusing ja joh uli daging sastra kakawin.”

“Nah, mémé mategar. Kakawin ané encén takonin iluh?”

“Tiang dot nawang, kénkén kasujatianné Betari Uma sané kautus ngrereh empehen lembu putih olih Betara Siwa. Nak kénkén kasujatianné Bhatari Uma dadi tundunga turin kapastu dadi Betari Durgha, ratuning sétra?”

Mén Shanti tangkejut ningeh patakon pianakné. Uli dija pianakné nawang Kakawin Betari Uma sané kapastu dadi Betari Durgha.

“Nah, buin mani tugtugang satuanné Luh. Jani suba peteng, sirep malu buin mani apang nyidaang bangun semengan apang tusing nganti lélét masekolah. Mémé masi nugtugang matanding malu, apabuin bapan ceningé buin mani luas semengan ka Badung maburuh. Mémé matanggeh malu, Luh!”

Luh Shanti ngancan bingung ngenehang saparisolah méméné. Takonin unduk nguda ia sambatanga pianak babinjat tekén pisaga tusing taén maan jawaban. Takonin unduk Kakawin Betari Uma nadak sara ngorahang suba peteng turin nundén sirep selidan apang semengan tusing kasépan luas masekolah. “Apa mémé malaksana sakadi Betari Uma dugas kautus ngrereh empehan lembu putih ka mercepada?” Kéto krebetan kenehné Luh Shanti. Ngancan tusing maan jawaban, ngancan ipun osah, uyang.

Luh Shanti taén maan orta di pisaga ané ngorahang méméné dueg makidung. Lénan tekén munyinné ané jangih cara sunari katempuh angin, méméné masi lincah, dueg ngalih suitra. Dueg ngalih timpal. Méméné masi sai milu pacentokan pashantian, turin sasai menang. Méméné juru mamaca, Ajin Ngurah Arya juru basanné. Yén alihan cara artisé, méméné lan Ajin Ngurah Arya waluya Anang lan Syahrini.

“Ampura Biang, Anang lan Syahrini boya pasangan ngalih sénsasi?”

“Tiang tusing ada nyambatang kéto. Anang lan Syahrini ento pasangan duét ané nedeng lais, baan gendinganné luih. Sampunang artianga lén!”

Luh Shanti ngancan bingung. Maan nuduk munyi di pisaga ngaénang ipun ngancan makrebetan di keneh. Ia dot nawang kasujatian déwékné. Sawai kasambat pianak babinjat. Méméné orahanga sakadi Betari Uma. Ané mara, méméné orahanga cara pasangan duét Anang lan Syahrini. “Boya ké, Anang lan Syahrini sawai ngenah di tipi baan ngaé sénsasi. Suud magending satata madiman. Nyén sing suud mashanti i mémé ajak Ajin Gusti Ngurah Arya nglaksanaang ané patuh?”

Sabatak cihna ané bakatanga di pisaga setata adung-adungina. Shanti buin masuluh di mekanné. Alis lan matanné nyak mesib tekén duéné Ajin Gusti Ngurah Arya. “Napiké tiang pianakné Ajin Gusti Ngurah Arya, nguda muan tiangé mesib?”

Nganti semengan Luh Shanti makrebetan padidi. Tusing maan jawaban pasti. Nyén sujatin mémé lan bapanné. Yén mémé lan bapanné rerama ané ngupapira déwékné jani, nguda satata sambatanga déwékné pianak babinjat. Shanti tamis-tamis buduh minehang idupné.

Luh Shanti nadak sara inget tekén tuturné Mbah Bontok. Pisaga dajan umahné. Mbah Bontok suba cara dadongné padidi. Mbah Bontok masi sayang tekén Shanti, cara nyayangang cucu padidi. Mbah Bontok geginanné nyalanang tamba. Kasengguh balian sakti. Liu anak bekung nunas tamba ditu. Liu masi ané seger turin prasida ngelah raré.

Mbah Bontok taén nuturin Luh Shanti, méméné maan nunas tamba apanga nyidaang énggal ngelah pianak. Nanging Mbak Bontok tusing ngemaang ubad, sawalikné nundén Mén Shanti ajak Pan Shanti dugas tondén ngelah pianak Luh Shanti maadan Putu Sujani lan Ketut Kamandanu teka maubad ajak dadua. Mén Shanti ajak Pan Shanti suba makurenan molas tiban nanging tondén kapaica anak cerik. Kudang balian, kudang dokter kadén suba aliha tunasina tamba nanging tondén masi nyidaang ngelah pianak. Dugas maubad sig jumahné Mbah Bontok, Mén Shanti ajak Pan Shanti teka sibarengan. Mbah Bontok mula ngemaang uger-uger, sapasira ja rauh nunas tamba ka jeronné, untengné ané nunas raré apang rauh jangkep suami istri. Mapan ngubadin anak bekung harus tawang taluhné kadadua, sang suami wiadin istri.

Sasubanné katuréksa, Mén Shanti tusing ja bekung. Tuah taluhné Pan Shanti ané éncéhan buin bedik. Ento ané ngranayang tusing nyidayang nyimbuh biikné Mén Shanti. Teges Mbah Bontok nyambatang, Putu Sujani utawi Mén Shanti tusing bekung.

Mbak Bontok masi nyambatang, Putu Sujani maan strés mapan molas tiban makurenan tusing ngelah pianak. Dugas banjarné nuduk sekaa shanti, ditu lantas Putu Sujani milu magabung. Sasukat malajah di sekaa pashantian, strésné Putu Sujani ngancan ilang. Liu ipun maan tutur di kakawin ané palajahina. Sasukat milu pashantian, Putu Sujani sawai kajodi dadi duta ri kala ada pacentokan. Pasangan ipunné Gusti Ngurah Arya Dwipangga sané mangkin mapungkus Ajin Gusti Ngurah Arya guru pashantianné. Lénan tekén sawai milu pacentokan, Putu Sujani sareng dané Gusti Ngurah Arya Dwipangga taler sawai ngayah ring pura sané ngaturang pujawali. Sawai matemu, sawai ngayah, Putu Sujani sareng Gusti Ngurah Putu Arya Dwipangga ngancan raket. Sawai kawalék, sabilang listrik mati, miké idup. Tuah basa makulit, ané tusing liu nyidaang anak ngartiang, sajaba sekaa shanti.

Ketut Kamandanu, tusing taén cenidra tekén kurenané ané sabilang peteng luas mashanti. Ipun tusing taén némbahang, mapan pashantianné ento mautama. Apabuin kurenané sawai ngayah ka pura. Ketut Kamandanu masi liang nepukin kurenané sawiréh sasukat milu pashantian strésné ngancan ilang. Kéwala seliwah unduké, Putu Sujani dadiné jatuh ati tekén Gusti Dwipangga. Samulih uli pacentokan pashantian di PKB, ban montorné Gusti Arya Dwipangga bedah. Maimbuh ujanné bales magrudugan. Apang tusing ngilgil dingin, sang kalih laut matis di kubu, di tengah cariké. Ditu lantas, Putu Sujani lan Gusti Dwipangga kalulut tresna asih. Nganti Putu Sujani basangné misi. Suba sia bulan basangné gedé nyantung, laut lekad raré luh. Ketut Kamandanu lan Putu Sujani cumpu ngadanin raréné Putu Shanti. Mapan ipun ada sasukat Putu Sujani seleg malajahin kakawin di sekaa pashantian. Uli sekat ento, Ketut Kamandanu lan Putu Sujani kaukina Pan Shanti lan Mén Shanti. Sakadi bedaké tomplok yéh, kéto rumasat liangné Pan Shanti tekén Mén Shanti. Pan Shanti tusing nawang, pianakné ento tuah pakardin Gusti Arya Dwipangga.

“Apa saja tiang pianak babinjat, baan mémén tiangé orahanga jat. Yén bogbog, sinah muan tiangé mirib i bapa. Né adi soléh, muan tiangé mirib prarainné Ajin Gusti Ngurah Arya?”

saking: balipost.co.id

Pitrayana

Olih I Nengah Konten



Sajeroning cakepan suci Sarasamucaya (26.391) maosang: ''Rwa tika marga ngaranya, hana pitryana, ika sang grhasthakarma, sang makanustana puja pancayajnadi, pitryana ngaranika marga tinutnia, kunang ika sang nistrsna, tyaktaparigraha, kewala atinggal, dewayana ngaranika marga tinutnira''. Puniki mateges: Wénten kakalih pamargi sané patut marginin inggih punika pamargi Pitrayana lan pamargi Déwayana, jadma sané nglaksanayang grahasta, inggih punika jadma sané parilaksanné ngalaksanayang puja, puja inggih punika sane nglaksanayang Panca Yadnya, puniki kabaos pitrayana pamargi sane kamarginin, jadma sané sampun prasida ninggalin sané kabaos alam keduniawian, puniki pamargi déwayana sané prasida kamarginin.

Sajeroning bebaosé mangkin sané prasida pacang baosang inggih punika indik pamargi pitrayana. Jadma sane ngamarginin pitrayana sané dados dasar pamargi inggih punika wantah nglaksanayang sané marupa: Yadnya, tapa, yama, nyama, lan cistacara brata, risampuné prasida manggihin sané kabaos alam surga, sakéwala ipun malih mawali utawi numitis kajagaté, kémaon kamoksané sané patut kautsahayang olih jadma sané wijaksana, napi mawinan asapunika? Krana ipun nénten malih kaingkup olih kelahiran, yusa tua, lan kematian.

Puniki kasengsaran ring alam surga, risampuné usan ngrasayang asil parilaksanané sané prasida ngawinang ipun manggihin alam surga, puniki kaimbayang asil parilaksanané sakadi sekar ipun sampun layu sané kasumpayang ring rambut jadma sané magenah ring alam surga, risampuné telas asil parilaksananné sané kanikmatin, punika prasida malih nganikmatin kasengsaran. Yéning sampun runtuh saking alam Déwa, banget mageng kasengsaran sane kapolihang rauh ka alam Brahma, asapunika kawéntenan kasengsarané.

Ring alam neraka asapuniki kawéntenané, makéh siksaané sané katandakin, yéning ipun numitis kajagaté, ipun jagi dados beburun sakadi: beburon liar, beburon jinak, beburon melata, ular, lan sané siosan, asapunika kasengsaran sané katandakin ring pitra loka, ring manusa loka senang lan sedih sané katandakin.

Asapunika kasengsaran-kasengsaran sané kapolihang, risampuné asapunika kawéntenané palasang angga sarirané saking kasengsaran punika, sampunang nyengsaraang angga sarirané, mawastu angga sarira punika kabaos samitra, kabaos taler angga sarira punika meseh, yening sayang ring angga sarira mautsaha mangda prasida ngamolihang sané kabaos moksa. Sané prasida ngawinang ngamolihang kasengsaran, yéning paminehé punika kaingkup olih hawa nafsu lan kakotoran. Risampuné paminehé punika suci, ical hawa nafsu punika sané kabaos prasida ngamolihang moksa. Punika kabaos prasida ngalintangin pamargin kauripan.

saking: balipost.co.id

Mua Badak

Olih I Nyoman Jegog


Tiang inget pesan tekén rerembugan tiangé ngajak Pak Déwi, limang sasih sané sampun lintang, duk tiang ajak ipun ngetis di kubuné cenik, di tengahan cariké, réh ujané bales ngacekcek. Carik tiangé tongos tiangé magaé, kamulan mapaekan ring carik ipuné.

''Wi, né rerembugan ngantosang endang, nah!'' Keto tiang ngawitin ngomong duk punika.

''Unduk apa to, Nis? Serius pesan gén, Ci!''

''Ada ja takonang cang abedik tekén Pan Déwi, sawiréh Wi kan milu dadi pengurus Banjar Delod Tlabah, diabedik-abedike, pasti Wi nawang sulur di banjar. Men, dadi sing milu banjar i ragané, Banjar Delod Tlabahé, ngayah ka Gria Inggilan. Koné kal ngadegang sulinggih. Banjar ané lénan, makejang ja ngayah. Banjar Tenten, Banjar Dajan Tlabah, Banjar Pangkung, makejang ngayah. Luh muani magilir. Muanin-muaninne ngaé salon, klatkat. Ané luh-luhné majejaitan. Men, kenken to, Wi?''

''Ooo, unduk to. Telung banjar ento, pang ba ia ngayah. Banjar i ragane, Banjar Delod Tlabahe, sing cocok ngadegang sulinggih anyar. Apa buin calon pranda anyaré, Ida Bagus Raka! Apa, to! Apa ia lakar tawanga. Yapin yusanné suba seket nem tiban. Tangkil ka pura gén kapah-kapah.''

''Kudianga ya ida ka pura sesai, ida anak makarya di kantor pemerintahan di Badung. Jani disubanné ida pensiun, kaget bisa masalin,'' keto tiang nyelag munyin Pan Déwi.

''Aa nyén nyak masalin, kadung pét tetep mayus. Gobanné olog-olog plong. Pangandikanné langah-langah. To kal dadi pranda? Apa buin rabinné, Dayu Masyeni, calon pranda istri, pasti sing bisa ngudiang. Méh nu duegan Mén Déwi, kurenan cangé ngaé banten. Pokokne Banjar Delod Tlabah sing milu. Yan manian, nyén ja krama Banjar Delod Tlabahe merluang pranda, kal kema ka Griya Beluran di Singakerta. Prandané to kaden ba taén ka Delod Tlabah, dugas mlaspas palinggih di balé banjaré. Dugas mlaspas Ratu Gedé Tapakan Betara di Pura Dalem, masih ida. Ida ané makarya tapakané to. Apa tawang Ci, Nis. Yan di tongos lénan, tapakane ané buka kéto, aji selaé juta. Ida ngicén aji duang dasa juta. Maimbuh buin ida mapunia duang juta. Dugas mlaspas palinggihé di balé banjaré, ida ngambil jinah tuah abedik, ajuta rupiah. Yén pranda lénan, méh bisa lebihan tekén ento. Sangkala ya Pengurus Banjar Delod Tlabah, termasuk cang, cumpu lakar tetep nuwur Ida Pranda Gria Beluran Singakerta. Dija buin ngalih pranda polos kéto, mapadana tekén umat. Buina, kurenan-kurenan Pengurus Delod Tlabahé, termasuk kurenan cangé, makejang suba mawinten ditu di Gria Singakerta, mawinten dadi serati, tukang banten. Sangkala ya icang ngorahin Ci Pan Manis, kurenan cangé Mén Déwi, duegan tekén Dayu Masyeni, calon pranda istri anyaré to.''

''Ae. Buina kene, Nis. Nangun yadnya madiksa, kadén Ci bedik prabéané. Apa ya anggona Tu Aji madiksa. Krama banjaré ba lakar kena paturunan. Koné para telungatus tali piah, paturunan sabilang paon. Da ba nyagerang prabéa uli gria. Kéné buin, Nis, paingkup pangurus banjaré, nyén ja krama banjar Delod Tlabahé kema ngayah ka Gria Inggilan, tusing lakar karunguang olih krama Banjar Delod Tlabah, pét ia merluang krama banjar.''

Béh mara kéto munyinné Pan Déwi, makesiab tiang ningeh. Wiréh tiang ajak nyama-nyaman tiangé, misan tiangé, ipahé, mindoné, ngayah ka Gria Inggilan, yadiapin nénén polih arahan saking Pengurus Banjar Delod Tlabah. Duaning tiang marasa tunggal désa sareng krama banjar lénan. Tiang nengil, sambilang tiang nuptupang angkihan tiangé. Sesampuné mategtegan, malih tiang ngomong, ''Wi, paigum pengurus banjaré, suba to kasiarang tekén krama banjaré."

''Suba makejang ningeh. Tusing perlu buin siarang, ba makejang nawang. Depang ané suba liwat, kancan program pengurus pasti majalan, harus majalan. Sing perlu paum, yén paumang, masih kal keto kesimpulané. Pengurusé ba maan informasi, ada krama sawatara solas diri, ané ngayah-ngayah ka gria. Mani pang tawanga asanné."

''Ah, yan keto, sing ya madan...," andetang tiang tanggun raos tiange. ''Kéné buin, Wi, to kramané ane solas diri orahang Wi, ba taén kaglemekin, apa maan peringatan olih pengurus?''

''Sing perlu. Krama keto runguang, memeri bonges, jambul polo, len-len ulat''.

Sapunika rerembugan tiangé, tungkakang tiang, sawiréh marasa sampun matungkas paminehé. Kabenengan ujané nget, ngisisang, tiang sareng Pan Déwi nugtugang pakaryan di cariké soang-soang.

Wenginé punika, tiang ngrauhin nyama-nyaman tiangé, sane tunggal pabanjaran, sané ajak tiang sesai ngayah ke Gria Inggilan. Sami adung paminehné, lakar lantur ngayah, anggep tusing ada apa-apa, sawiréh tusing taén ada pepauman banjar, ané nglarang ngayah, napimalih madaging pabaat tan karunguang. Tetimbangané malih, genah linggih Prandané sane anyar nampek, di désa asiki, sakedik-sakedik élahan pacang tangkil. Samaliha panitia karya nénten marasa kaberatin, tiang nénten meratin krama banjar Delod Tlabahé. Kulawargan Ratu Ajiné taler nénten kaberatan. Naenin Ratu Aji, Sang Diniksa, Calon Prandané anyar, ngandika ring déwék tiangé, ''Nis, tugtugang nyen ayah-ayah Pan Manisé dini di gria, nah, Nis!''

''Inggih, Ratu, titiang rauh bantas makta baas tekén saang, Ratu. Basang kémanten."

Yan ortané sané dingeh tiang, Ida Pranda sané ring Gria Bluran Singakerta, ida pranda plus. Plusné, kocap masih ngicenin indik pangiwan, panangkeb, sabuk kateguhan, indik bebanjangan, miwah sané lianan sané katunas olih sisian idané. Puniki wawu orta. Minab pengurusé sané caluh tangkil nunas sabuk tebel magibel-gibel.

Kadi atur tiangé ring Sang Diniksa, tiang tan long janji. Ngantos kapuput-puput tiang ngayah. Sakéwala bantas ngayah, rauh tangkil, nénten sida antuk maturan arta brana. Memendak Ida Pranda Nabé, duk nyéda raga, puncak karya padiksan, nglinggihang Wéda, nglantur nyegara gunung ka Uluwatu, tiang ngayah. Bantas rauh tur panggih. Piragi tiang saking panitia karya, kancan prabéa padiksan, kabéanin olih okan Ida Pranda Anyar, sané makarya ring kapal pesiar. Saking krama banjar, nénten keni urun-urun, sajawaning kamulan lascarya mapunia. Saking krama wantah ngaryanin, ngrerehang sané patut rereh, prabéané saking gria.

Indikné punika sampun langkung sawatara petang sasih lintang. Ida pranda sané anyar maparab Ida Pranda Putra Inggilan. Sané istri Ida Pranda Istri Manik Inggilan. Ring Banjar Pakraman Tenten, Dajan Tlabah, sampun sering ida muput yadnya. Raris duk purnamané sané wawu lintang, tiang nigang sasihin cucun tiangé sané kapertama. Tiang nguningang teken Pengurus Banjar Pakraman Delod Tlabahé, mangda pengurus lan kramané nedunin ngremponin yadnya tiange. Tur uningang tiang, tiang pacang nuwur Ida Pranda Gria Inggilan. Pengurus nyanggupang pacang ngarahang krama banjar. Nanging ring panumayan rahina ngawitin para istriné nyamuh, majejaitan, lan lanang-lanangé ayat makarya piranti yadnya, saking krama banjar nang asiki tan wénten rauh. Sané rauh wantah nyama-nyama tiangé, misan, mindon, ipah, warang, sané magenah lian saking Banjar Delod Tlabah. Tambis-tambis tiang strés minehin, duaning papengan pasuguhé, sakadi jaja, jangan sané tan dados tumanang lami, waluya pocol. Agetnyané, jejaitan, klatkat akedik-akedik sané uningin tiang ngaryanin karyanin tiang sareng kurenan tiangé.

Duaning asapunika, soréné punika tiang tangkil ka Griya Inggilan, nunas kalédangan kulawargan I Ratu Pranda, mangda sida nedunin, muputang yadnya tiangé sané sampun mépét. Wiakti saking pasuécan I Ratu Pranda, sameton-sameton idané ngrauhin yadnyan tianyé, ngaremponin makarya étéh-étéh upakara.

Ring panumayan rerahinan tigang sasih cucun tiange, puput sakadi sapatutnyané, kapuput olih Ida Pranda Putra Inggilan, kasarengin olih kulawarga idané, tur karemponin olih misan mindon tianye. Saking kedeh ngasih-asih pinunas tiangé ring Klihan banjar Delod Tlabah, dané taler rauh sareng rabin danéné.

Sapuputé ngaturang pasuguh samatra, tiang ngaturang maka sarin canang ring Ida Pranda, sané malinggih ring balé pawédané. Tan lali tiang ngaturang suksmaning manah, antuk kalédangan Idané muput, tur nunas pangampura ring kakirangan aturan tiangé punika. Duk punika Klihan Banjar Pakraman Delod Tlabahé, kasarengin rabin danéné, sareng nganampekin linggih Ratu Pranda. Ngelut wangkong idané, sinambu matur, ''Matur sisip Ratu Pranda. Wawu titiang polih tangkil ring I Ratu. Manawi benjang pungkur, wénten panjak-panjak I Ratu mayadnya numbas banten, élingang sarengang puniki kurénan titiangé, Ratu, mangda wénten pakaryan ipuné. Ipun sampun ja cacep makarya banten. Malih menawi wénten yadnya sané merluang topeng, wayang lemah, puniki pianak titiange sarengang, élingan dauhin. Ipun sampun uning masolah."

Makenyung Ida Pranda ngandika, ''Bisa pianak Pak Klihane masolah? Sing madaya Pranda."

Kedék katundun nyama-nyaman tiangé madingehang, ''Ah, mua tebel, mua badak''.

saking: balipost.co.id

Séks ring Kama Bang Kama Putih

IBW Widiasa Kenitén


Madé Suarsa ngamedalang pupulan prosa liris ( gandasuri) sané kacitak antuk Pāramita,2011 Surabaya mamurdha Kama Bang Kama Putih. Manut murdhan prosa liris puniki ngindikang pamargin Kama Bang Kama Putih. Kama Bang sané malingga ring sang maangga istri kama putih malingga ring sang maangga lanang. Gandasuri puniki nénten mapilah malih. Wantah asiki murdhané Kama Bang Kama Putih. Sakéwanten, wantah jagi mingsalahang satua nganggén geguritan, kakawin, taler wénten mantra-mantra. Dadosné pamilahné matembang, makidung utawi makekawin.

Manut murdha Kama Bang Kama Putih, saking ngawit kantos kaungkur nyuratang paripolah kama bang matemu sareng kama putih. Patemoné punika wénten sané mautama wénten sané nilar sesana. Sané mamargi utama ngwetuang kaluihan. Sané mamargi nénten becik ngawetuang pikobet. Pikobet rikalaning wénten ring mracapada taler tatkalaning wénten ring Yamaloka.

St Sunardi (ring Katrin Bandel, 2006 :xii) ngutarayang séks punika indik lack, indik utsaha manusa sane dados sawitra sané nuldulin pikayunan. Kautamaan kama bang kama putihé punika nuldulin Madé Suarsa nglimbakang marupa kakawian. Ngwetuang kalangenan. Samaliha éling wéntené ring mracapada saking patemon kama bang sareng kama putih.

Kakawian puniki janten madué tutuwek mangda midep ngamel pigodan kama bang kama putihé. Wantah mrasidayang ngutamayang kama bang kama putihé, janten kulawarga marupa sentana suputra, pakraman jadi mamargi antar utawi utama.Paripolahé kamané sané kamargiang ring mracepada midep nungkalik sareng kapikolihang rikalaning wénten ring Yamaloka. Ring sekala rumasa becik, ring niskala ngawetuang pikobet. Sang kawi nyuratang karmaphala sané kapikolihang nganutin karmané suang-suang.



Séks Ngwetuang Pikobet

Séks kamargiang olih sang kalingganin smara. Punapi malih sang sampun ngrajaswala utawi ngrajasinga. Séks punika ngumbara ring sang kaliputan tresna. Séks midep mecikang kauripané taler wénten ngawetuang pikobet ring angga, ring kulawarga, ring pakraman. Ring angga mawit saking séks sané nénten patut ngawetuang pinyungkan, sakadi HIV. Ring kulawarga mawit séks ngawetuang kulawarga rusak, mamitra ngalang, nyolong smara, sentana nénten malih kawirenga. Ring pakraman, séks ngawinang pakraman cuntaka. Indiké punika ngawetuang sentana dia-diu, sentana kakutang pracuma, sentana kaentungang ring tukadé utawi ring goté.

Nemuang smara sané nénten manut sulur utawi titi kamanusan sayan-sayan nglimbak. Séks sané nénten manut kasurat becik olih Madé Suarsa. Sapasira manten mrasidayang kagoda olih séks. Nénten ngawilang sampun mayusa lingsir punapi malih sané kantun aném janten pisan ngibehang pagrubédan kamané sayan kobet wantah nénten mawit saking angga éling gumanti pamargin kamané.

Pikobet kamané nénten ring mracepada kantos ka suargan. Pamargin karmaphalané sané ngawinang. Sang kawi sakadi ngaturang pamarginé ring mracapada katrima taler ring suargaloka. Pitarané kantun kabanda olih indria: …marikosa pitra istri jerit-jerit kerik-kerik sarirané busul besil kacungkil-cungkil, kaulir-ulir bor nguntil kantos ka bungkil, malih wénten bala-bala tegal penangsaran sada usil, lu panebukan ageng panjang kaambil, kapaksa leb ring sarira mategil pitra istri anom munggah daha cenil, doning sakéng alit ring mracepada seneng oneng asmara dudu sakadi ipil-ipil …(kaca 22).

Yusa lingsir, tetepak lingsir nénten nyurudang pigodan kamané. Punapi malih madué jinah katah, lali ring angga sampun mayusa. Yan rerehang nyaga anak istri sané wau pisan aném, puniki lian, mawit saking jinah anggén ngetus, ngoda pikayunan anak alit mangda kayun matemu smara. Anak alit kantun mayusa dasa tibanan kadadosang rabi mangda mamargi smarané sané ngrudug kadi blaburé. Wénten plecéhan séksual.: …Mas pipis inten umah uma pabrik montor mobil mbah puji kantos kirangan tongos,somahé jegég majilbab alep alus kadi sutra ulos,yusa nem dasa tiban liwat los, tangkah pipi sampun ngaasin ngaas- ngoos, kémaon minabko dané sampun treh tos, kantun taler doyan ngejos, ulat unggul di ongkos, ngrereh anak luh bajang kumaléjéng kumajaum roras tiban durung uning anak lanang kantun polos, sahasa kakodag kaoros, ring kamar kasur matumpuk kacelos kaceplos, anaké istri alit lolos kaplékos, daas – doos nenten ajebos… (kaca 33).



Galah Matemu Smara

Matemu smara manut sang kawi mangda milah,milihin rahina sané kadadosang. Wantah manut rahina sané patut, ngatuang rasa smara sané utama taler ngawetuang sentana sané suputra. Nénten dados ngawag – ngawag. Rahina sané nénten kadadosang, sakadi purnama tilem, anggar kasih, budha kliwon, kajeng kliwon,tumpek. Rahina-rahina punika gumanti galah anggén ngrastiti ring Sanghyang Widhi Wasa. Rahina-rahina suci anggén nyuciang angga, utawi pikayunan. Nénten kapatutan anggén ngulurin smara :…tan kalugra déwa ngawag-ngawag makrida sanggama pamreman gonjang-ganjing, nuju rerainan tenget genting, purnama tilem anggara kasih budha kajeng kliwon tumpek lan patoyan asing-asing, kala ento cening prabhu patut masamadi meaning-ening, nanging, tiosan ring rahina punika sara cening ngonyang-onying, ngancab pangamuk sawunggaling, ngelus busana kancing… ( kaca 77).

Kama wantah lumbar tan bina sakadi geni katiwakin minyak sayan-sayan pisan pangrubédané: …nuroja si bukit kembar kantun maleleh wus kasambléh kadengkek-dengkek, kaantek kabantek kauyek kabejek-bejek, magambahan rambuté panjang susut bucek blecek, cokor pupu rauh ka puser kari nulengék nek jenek, sampun sué angga sarirané saling angsek…( kaca 99).

Sang kawi taler ngaturang paripolah sang nganggén busana. Busanané sané tipis nyrangnyang nanginin kama putih, sang maangga lanang. Sané banget kémengang ka pura mapanganggé cendet, tipis . Kanten lekak bangkiang lekuk susuné. Betekan batis mangda kanten putih sentak. Ka pura gumanti mabakti boya mamérang angga punapi malih mamerang panganggé. Ring ajeng Sanghyang Widhi, wantah baktiné sané utama nénten kebayané :… Ulat- ulat nyak ka pura liu ajak nglimbak, makebaya buntut tipis ngering nyrancang sat tan matampak, sinah pedas lekak bangkiang lekuk susu nyangongak, makamben sutra alus gantut asibak, ngenahang betekan batis lan paané putih nyentak, kasuar kasuer negakin montor di jalan kebaya putih pérak makaca selem guak, jejég, nanging katon galak kadi magambel gilak, kadi nantangin lanang-lanang mangda gelis kajangkuak …( kaca 83).

Kama bang kama putih midep mamargi patut taler midep ngwetuang pikobet. Kamané sané malingga ring angga patut becikang anggén sarana ngastitiang angga taler ngrastiti ring Sanghyang Widhi. Smara patut ngawinang kulawarga, pakraman degdeg. Kama bang kama putih patut margiang manut sulur sastra.

saking: balipost.co.id

Lumut-lumut Watulumbang (141) : Ati Putih

Apa madan mamutih? Né petakon aluh, kéwala pasautné sukéh. Suba tawang putih ento warna. Warnan putihé sing selem, sing barak, sing kuning, sing brunbun. Putih jeg putih. Suba lantas keto, ané kénkén madan mamutih?

Ada anak udengné putih, bajuné putih, kamené tekén saputné masih putih. Apa ané kéto madan mamutih? Putih saja busanané uli duur neked betén. Lénan tekén busanané, sing tawang apa ia mula putih. Yén lalungin, apa saja putih warnan awakné? Yén trawang, apa putih masih getihné cara semangah?

Ada masih anak rajin purnama tilem kliwon ngajeng nasi putih, uyahné putih, inumané masih yeh putih. Ciplak-ciplak, cleguk-cleguk magelekan, apa ané kéto madan mamutih? Putih saja goban nasi miwah yéh inumané. Lénan tekén ajeng-ajengané, sing tawang apa ia mula mamutih kenehné. Yén potrét rontgen sirahné, apa saja di tengahné putih?

Lénan tekén panganggo tekén ajeng-ajengan, ada koné masih soroh mamutih, kéwala di tengahné sing saja-saja putih. Upaminé, ada anak limané amusti karana. Batisné nengkléng. Bibihné kemik-kemik. Ia ngadanin nyén déwa, nyén hyang, sopo aku. Lantas negak ia di lembu putih. Ah! Jeg ilang ia prajani. Sing ngenah. Sing tepuk kija kaden lakuna. Alih sing bakat ban nugtug. Apa ane keto madan memutih? Putih saja warnan lembu tegakané. Lénan tekén lembuné ané putih, sing tawang apa ia mula saja putih.

Ada masih anak negakin macan putih. Apa ané tepukina miwah apa ané papasa, makejang dadi piyak ulian takut tekén macan putihe. Munyin macan putihé cara munyin jlema “YaPaKaJaWa”, ngaranayang siep gumatat-gumitité. Apa ané kéto madan mamutih? Putih saja bulun macan tegakané. Lénan tekén macan putihé ento, sing tawang apa ia mula saja putih di tengah.

Lembu putih lan macan putih sing lén tekén palinggihan. Anak ané mapalinggihan sarwa putih tondén karuan awakné putih di tengah. Apabuin jitné.

Ada masih anak mabunga tunjung putih di kupingné. Geginané ngubuh bangkung. Warnan bangkungné putih. Makelo-kelo bangkungné sakti-mandi. Teka ngungas di tongosé bengu. Apa ané kéto madan mamutih? Putih saja warnan bangkungné. Lénan tekén bangkung ané putih, sing tawang apa ia mula saja putih ti tengah.

Ada anak mikatin guak putih, ané teka uli kaja kangin ngelod kauhang. Matinggah guak putihé duur batu lémpéh. Suba lantas kéto ubuha guak putihé, anggona sarana nyander atma jiwitané wong lian. Teka buyar atiné anak ané kasander. Apa ané kéto madan mamutih? Putih saja bulun guakné. Lénan tekén guak ané putih, sing tawang apa ia mula saja putih di tengah.

Bangkung utawi guak madan ubuh-ubuhan. Mula ada anak demen ngubuh ané putih-putih buka kéto. Yadiapin sranane putih, tondén karuan manusané putih.

Liu enu soroh putih-putih. Sing kena ban meték kuda liuné. Ada koné soroh bikul putih. Ada soroh bojog putih. Ada bé julit putih. Garuda putih. Kidang putih. Jaran putih. Kéné putih kéto putih. Bratané mutih. Panganggoné mutih. Sranané mutih. Palinggihané mutih.

Apa makejang ento ané madan mamutih? Nyén lakar takonin. Kénéhé paling ulian warna, sing ngeh yén di tengah ada ati putih!

ibm. dharma palguna
saking: balipost.co.id

Massal

Olih I Wayan Juniartha

Adi sayan demen jani nak Baliné ngadang ané massal-massal? Uli matatah massal, ngabén massal kanti memukur massal?

"Sing demen cang kén ane massal-massal. Calah cang sing nyidang ngeyasaang rerama ané ba ilang gén. Yén di panyamaan cangé, sing ada ngabén massal," kéto abetné I Madé Préta Sangara.

Sing ada masaut krama sekaa tuaké. Konyangan ba nawang bikasné I Madé ané sing dadi papas.

"Inget pas panak lan ponakan cange matatah? Kudang guling to katurang. Inget duk pekak cangé maaben, kudang krat biré telah. Ané bareng karya ané massal-massal to tuah jlema ané pait makilit, ané sing bani pesu pis, ané sing ngajinin rerama."

Mara suud I Made mapeta jeg magejeran warung tuaké. Andus makudus uli dija kadén. Kijap-kijap makesiab krama sekaa tuaké nepukin ada nak tua masaput putih negak di sampingné I Madé. Sing ada lenan tuah pekakné I Madé to. Pekak ané ba mati, ba maabén, ba mamukur, ba nelahang makudang-kudang krat bir karyané.

Yén préman ané teka asli sing malaib krama sekaa tuaké. Yén hantu jegég masi asli lakar sing ada magingsir. Nanging yén ané suba maraga déwata ané teka, asli gejor tangkahné makejang dot malaib.

Masalahné, konyangan ba sing nyidang malaib. Konyangan ba marasa sing ngelah batis. I Madé malah ba ngetor entudné, ba pesu encehné. Antosang buin akejep pasti ba niwang ia.

"Kadén Ci luung ngabén padidi to Dé?," kéto I Pekak matakon.

Makrutukan giginé I Madé ngetor, sing nyidang masaut.

"Yén padidi maabén, artiné padidi majalan Dé. Kadén Ci aluh majalan padidi? Apabuin duké nu idup nak sing ada ané ngorahin dija alamat suargané. Ping kuda kadén cang tersesat, sing nepukin mambahan. Kenehé nyojog suargan, jeg di supermarket cang ked, suud to jeg di kalangan tajenné cang maungkulan. Kadén cang ba ked di suargan ternyata ping telu ping pat nu di kamar selingkuhané i pidan cang maglebug."

Kékék-kékék krama sekaa tuaké. Duk nu idup pekakné I Madé mula terkenal dadi bebotoh top tur pejantan tangguh.

"Yén ngabén massal, sinah liu ajak majalan. Ada ajak ngorta yén sing nepukin mambahan. Ada ajak makaengan yén sedeng jerih bayuné. Apabuin yén abena barengan jak nak bajang ané jegég tur mati bunuh diri krana patah hati, asli maan selah magesah."

"Apabuin yén ngabén massal ngiring para cokorda, ida bagus lan pejabat sugih. Sinah aluhan pajalané. Para cokorda lan ida bagus sinah nawang lan hapal jalan ka suargan. Para pejabaté sinah ngaba bekel liu anggo ngemang "uang rokok" ka Sang Suratma apang raga maan tongos ané luungan di suargan tur apang sing perlu antré."

Nyangetang kékék-kékék krama sekaa tuaké. I Madé ba mulai bisa kenyem-kenyem. Di subané dadi déwata ternyata I Pekak nu gén baud, kéto kenehné I Madé.

"Apabuin yén ngabén massal to gratis, asli mula top sajan. Yén gratis, sinah sing nyidayang panak lan cucuné ngadep tanah, carik lan tegalan, nelahang warisan ngaku-ngaku anggo biaya ngabén, padahal telah anggona meli guling, bir krat-kratan, handphone tur mobil baru," I Pekak nelik kén I Madé. I Madé langsung macelep buin bolné.

"Pokokné cang demen kén ané massal-massal. Apabuin ané gratis, ané biayaina kén pemerintah. Né mara adané pemerintah ané seken-seken sayang kén rakyat. Kanti ba bangké rakyatné, ba maraga atma, nu masi urusina."

Madehem I Madé, nyakupang lima nyaruang nyeh, lantas matakon.

"Nawegang Ida Dewata-Dewati, mangkin ring suargan sané dija Ida malinggih, ring pura sane cén Ida ngaturang ngayah"

Nyangetang nelik I Pekak. Makudus andusé pesu uli sirahné.

"Bungut maong Ci! Kalingké suargan, mambaan ka rong tiga gén sing not cang. Kadén Ci yén ba maabén, ba mamukur, cang otomatis maan suargan? Tunian kadén cang né suargan, ternyata warung tuak. Kanti jani cang sing nepuk mambahan. Kanti jani cang terus ulung ka tongos-tongos ané demenin cang duk nu idup, uli kalangan tajén kanti warung tuak."

Padalem I Pekak, suba mati kéwala nu mategul dini di guminé. Padalem I Madé, rugi nelahang bir makrat-krat duk ngabén.

saking: balipost.co.id

Semara Dudu

Olih Ida Ayu GS Marhaeni


“Sampunang asapunika Aji, titiang nénten ngiringang,” kekeh Déwa Ayu Ratih mapiungu teken matuané ané malinggih nengsek di sampingné.

“Sing kénkén Ayu, apabuin Blin Ayuné makelo suba ngalahin nak tiang ané satmaka lakar ngerunguang Ayu.”

“Japi asapunika sampunang mapikayun sané boya ring anggan titiang.”

“Tiang tuah ngidih apang Ayu ngerunguang pikayun tiangé.”

“Nénten Aji sampunang niki kaon, nénten patut!”

“Yén suba ajak dadua, tan ada ané ten patut.”

Anak lanang sané mayusa minab kirang langkung seket tiban punika ngunjal angsur nyingak anak istri sané nguntul ngetélang yéh panyingakan tan paswara. Anak istri satmaka mantuné punika, wiakti nutdut kayuné ngantos nyabran wengi tan prasida antuk dané merem. Siosan saking kajegéganné, uratianné setata ngadakang dané uyang.

“Apa ané pinehang Ayu buin? Tiang nak sing ja anak lén. Tiang suba kalulut tresna tekén Ayu. Tiang tusing ja bakal ngicén Ayu magedi uli jero. Yadiapin Blin Ayuné, Déwa Bagus suba néwata.”

“Titiang nénten ja jagi mapamit saking jero, wénten putun Ajiné. Sening Sadéwa sané patut tresnain titiang driki. Kémawon sampunang mapikayun sané tan antes marep titiang Aji. Aji wantah langit titiang.”

“Ah Ayu, i raga tuah paduanan dini. Ayu sing matimpal , tiang masih suba makelo kalahina teken biang Ayune dini. Ngudiang i raga tusing majalan bareng-bareng dogén?”

“Rereh anak istri tiosan, titiang jagi ngayahin Aji driki sakadi ngayahin reraman titiangé padidi.”

“Ayu , tiang sing sida matolihan buin tekén anak luh ané lénan.”

Déwa Aji Punggul ngambel tangan Déwa Ayu Ratih, mantun idané sané wawu atiban katinggal olih rabiné krana matabrakan di Tohpati. Déwa Ayu Ratih, saha kimud nampokang tangan matuané laut mamargi ka kamar okané Déwa Bagus Sadéwa ané mara mayusa kalih tiban. Yéh panyingakanné membah kadi ujané bales ri kala bulan Desember. Dané ngejer , mategtegan sadurung macelep ka kamar. Sabilang peteng kayuné tuah inguh, bari-bari marep aji matuané sané meled tekén ragané. Sujatinné, Déwa Ayu Ratih tuah takut tekén ragané padidi sané pateh madué kayun buka aji matuané. Ragané sakadi marasa nyingakin Déwa Bagus Surya, rabinné, ri kala nyingakin dané. Yadiastun sampun mayusa lingsir, nanging dané kantun bagus genjing sakadi okanné.

“Yén tiang tusing pageh makta raga pastika tiang bakal kalah olih gagodanné ané berat puniki,” kénten Déwa Ayu Ratih ngrenggeng padidi.

Dané nganengneng okanné sane sampun aris sirep. Arasné alep bagus sakadi ajiné.

“Déwa Bagus, lacur pisan cening durung cacep ngaukin aji sampun katinggal,” dané ngerimik saha mersihin keringet okanné ané padrisdis di dahiné. Okanne makliud, raris malih leplep. Dané menahin pedekné lan nyaputin saha tresna asih.

Atiban sampun, dané tuah ngeraga, nyapcap toyan panon di pedeké ngempahang rasa kelangan tan pasawitra. Sira sané kandugi dados sawitrané ten wénten rasa sangsaya mapan dané wantah balu bajang sané wawu mayusa selaé tiban.

Suung ring kayune matimpal sepi ring pamereman, ngancan ngadakang pikayunané sakadi mamargi ring rurungé sané peteng tan pawates. Ten wénten pangancan lan nénten wénten pasinggahan ri tatkala bedaké tan sida baan naanang.

Ratriné minab sampun kaon atengan wengi. Wantah swaran gumatat gumitit sané égar polih galah macapatan lan macanda sareng para sawitrané. Swaranné wantah kakidungan semara sané apik ngelangenin ngantos nyujuh langit.

“Ayu,” ngangsur halus mampeh ring karnané. Ragané sampun kagelut saking asih. Déwa Ayu Ratih tengkejut, sépanan metangi nanging tanganné sampun katekekang. Ambu anak lanang sané sampun sué nénten karasayang ngawinang dané kamemegan tan prasida mapikayun becik. Ring arsane dané sakadi mamargi ring ambunné putih, magandeng tangan lan ngempahang angen sareng rabiné Déwa Bagus Surya.

“Dados makelo pisan wawu ngisinin kayun tiangé?”

“Titiang sampun leleh nyantosang beteng, sakadi abianné sané tuh gaing kasuwen tan pa toya ”

“Ayu.”

Nénten wénten sané sida nambakang yén kayun sang kalih sampun kalulut asih, yadiastun napi sané kalaksanayang tuah pamargi kaon sakadi ngelangi ring segara madu maupas baya nyapa wicara.

Kasuén, pamargin Déwa Aji Punggul sareng mantun danéné Déwa Ayu Ratih katangehan olih para krama banjaré. Sami pakrimik, santukan pamarginné tuah pamargi sané tan patut, napi malih Déwa Aji Punggul wantah tokoh sané kaanggén panutan ring désa pékraman.

“Dados dané malaksana asapunika,” kénten para krama banjaré ngerimikang.

“Minab, santukan paduanan ring jero ngadakang dané kakéto,” wénten sané nyaurin kénten.

“Yéh, guminé nak suba mabading mantu mademenan ngajak matua,” ngrenggeng sané tiosan.

“To adane memitra ngalang, semara dudu,” Pekak Gawing nyaurin.

“Semara dudu? Apa to Kak?”

“Pasawitran ané tusing kalugrayang ento suba cara Dewa Aji ngajak mantun danéné,” malih Pekak Gawing nyaurin.

“Yén kéto, aturin Déwa Aji apang suud mamargi kéto. Yén dané sing tinut melahang awig-awig banjaré adokang.”

Yadistun akéh kramané ngetarang nanging nénten wénten taler sané pastika nyalanang awig-awig banjaré mangda nyadokang Dewa Aji Punggul sareng Dewa Ayu Ratih.

Mawinan sesimbing lan pakrimik sané nyelékang saking krama lan semetonné tan prasida megatang tresnan sang kalih, malah nyayan ngaraketang sakadi kedisé sané keni pikatan engket punyan kayu bidara cina, dratdat drutdut sakadi pangantén anyar.

Déwa Ayu Ratih mangkin sampun ngangken aji matuan danéné sakadi rabinné. Kénten taler Dewa Aji Punggul. Sarahina, wantah garjita lan bagia.

“Ayu, tiang marasa bagia mapan ada Ayu sané ajak tiang majelé melah.”

“Titiang taler asapunika nanging wénten taler sané ngawé titiang nénten madué manah becik Aji.”

“Unduk napi to Ayu, nikayang anake sareng aji.”

“Akéh sané ngrimikang i raga sareng kalih.”

“ Ah da to kayunina i raga tuah nyalanang swadarman i raga padidi ten wénten jagi ngulgul urusan anak lian.”

“Kemawon Aji.”

Déwa Ayu Ratih tan sida ngalanturang baosné santukan sampun kagiring mekasih-kasihan tan bina alaki rabi, ngampehang kayun osah nyujuh bagia sekadi nyujuh bintangé di langit.

Tan wénten baya jagi nambakin, tan wénten karikil wiadin batu sané jagi nglampudin pamarginé. Sami katanger becik, lancar lan galang santukan panyikanné kasaput olih sayong kaiwangan sané madurgama. Sayong kaiwangan sané ngényor, nanjén sarwa bungah lan risampuné galah , tan pariwangdé jagi ngeréd ka pangkungé dalem tan padasar .

“Aji wénten sané jagi aturang titiang.”

Déwa Ayu Ratih malinggih layu dudus di arepan Dewa Aji Punggul sané mapuara buka anaké anom sané wawu panganténan.

“Napi malih?”

“Titiang sampun saking tigang sasih nenten malih kotor kain.”

Dewa Ayu Ratih nguntul, naanang angsurne mangde nenten katangehang yén kayunné buut pisan. Déwa Aji Punggul meneng. Nganengneng Déwa Ayu Ratih. Kenyem lan gretehné ilang sakadi ambuné ampehang angin ngelinus.

“Kénkén to Ayu? Dadi mara Ayu ngorang?”

“Ampura Aji, titiang nénten kandugi jagi asapuniki.”

“Yéh dadi belog keto dadi jlema, yadiastun tiang saja sumeken tresna tekén ukudan Ayuné, yén kanti cara janiné tiang tusing bisa terima!” Swaran danéné ngejer lan magerem.

“Aji? Dados ngandika asapunika tenké Aji sané meled pisan makayunan mangda titiang sairing ring pakayunan Ajiné?”

“Saja to. Tiang mula meled tekén ukudan Ayuné, kewala tiang tusing mapineh lakar ngelah pianak ngajak Ay?”

“Sampun sakadi puniki punapiang mangkin?”

“Jeg ulungan dogén tiang tusing lakar nerima yén Ayu kanti mobotang pianak ulian ngajak tiang dini apa lakar orahanga tekén anaké?”

“Aji!” Déwa Ayu Ratih tengkejut. Tan pisan percaya, yén anak lanang sané sampun ngangken sakadi rabiné jagi ngandika asapunika.

Dewa Aji Punggul ngepelang tangané laut nyagur dinding saréné. Dané ngamigmig, tekén kabelogan mantuné sané tusing bisa ngaba raga.

“Dong belog megandong, apa ya orahanga tekén anaké yén i raga ngelah pianak matua melingin mantu yén pradé lekad pianaké kénkén Déwa Bagus lakar ngaukin adiné? Aji Nik, Adi?”

Dewa Ayu Ratih nangis sigsigan. Dané taen, galahé sampun rauh buat dane nampedang asil pamarginé sané kaon.


saking: Balipost.co.id

Lumut-lumut Watulumbang (136) : Baya Maboya

Yén ada raré adanina Jayabaya tekén reramané, mirib keneh reramané apang panakné mani puan sing kena baya. Yén ada baya teka, apang pianakné selamet. Yén panakné tomplok baya, apang bisa mekelid. Yén saget mapas baya ané sing dadi kelidin, madak apang menang. Baya mula artiné bancana, utawi marana.

Liu sajan soroh baya ané ada di guminé. Ada baya gunung meletus. Ada baya tsunami. Ada baya linuh. Ada baya sangkaning parisolah manusa. Ada baya koné ulian ulah para bhutakala.

Ada masih baya ulian bathara duka, ulian pelih ngunda bayu, iwang ngametuang sabda, salah ngubuh idep, nyaplir ningehang tutur, mebading ban nepukin, sing pragat ban nyalanin. Masih ada soroh baya lénan, sing sedeng mekejang sambatang dini.

Lekad dadi jlema sinah koné lakar nepukin baya. Di pemulesané ada baya. Di pamandusané ada baya. Di pawaregané ada baya. Di pamedalané ada baya. Di rurungé ada baya. Di pempatané ada baya. Di tengahan basangé masih ada baya.

Sing ngeh tekén awaké padidi kema-mai ngaba baya. Sing tawang yén pajalanane ngojog baya. Sing masa awaké sedeng intipa tekén baya. Sing masih masa awaké antosanga tekén bayané dini ditu. Majalan awaké di selagan bayané. Enjek-enjekan batisé tugtug baya. Koné di selagan angkihan masih ada baya.

Ada satua, koné pejalan idup manusané cara anak nyelag-nyelag baya. Yén nyidang ngeliwatin sarwabaya, ento koné madan manusa jayabaya. Jayabaya masih adané anak ané nawang yén baya lakar teka. Baya nu joh suba koné tawanga. Kéto masih baya ané paek di awakné padidi, masih tawanga. Jnanan Sang Jayabaya koné siddhi. Darshanané koné tembus!

Papineh Sang Jayabaya, koné bétél. Bétél artine bolong. Yén bétél tinghal, paninggalané koné bolong. Bisa ia nepukin ané sing tepuk. Ulian paninggalané bolong, ané sing ngenah dadi ngenah. Duradarshana adané yén bisa koné nembus sarwa ané sing marupa. Ané lakar teka buin limang abad koné tawanga olih Sang Jayabaya.

Ento mara paninggalané ané bétél. Ada masih ané bétél kupingne. Munyi alus ané sing dingeh bisa dingehanga. Sesambat anak selat pasih pitu koné bisa dingehanga. Ada masih ané bétél di pepineh. Pepineh anak lénan bisa tawanga. Yén bétél di tulis gidatné, goban déwa-déwa koné masih tawanga.

Kéto koné keluihan anak ané suba jayabaya. Panugran Sadashiwa koné ento makejang. Ento krana, yén Jayabaya ngomongan ané lakar teka, omongané cara ramalan.

Lén pidan lén jani. Jani liu ada baya, sangkaning liu anak maboya. Boya artiné sing saja. Jayaboya tegesné menang ngelawan ané sing-sing saja. Yén ada ramalan puyung, ento madan ramalan boya.

Yén ada anak sing kena ané boya-boya, ento madan Jayaboya. Sakancan ané boya sing bani paek. Sakancan boya ané paek, langsung ngreres cara dedalu ngaplug api.

Maboya-boya koné sangkan baya di awak. Jayaboya lan jayabaya yén jati-jati menang di awak. Ané madan mahabaya sing joh koné uli mahaboya. Majaya-jaya koné awaké apang saja ring boya lan baya.

Sing ada jaya ulian kéwala natab semayut jaya-jaya, yén sing koné mula waspada. Nasi pasil upinin. Song baduda titinin. Bedikin ngomong. Kuangin pules. Batesin madaar.

ibm.dharma palguna
saking: balipost.co.id

Lumut-lumut Watulumbang (135) : Cupak Menang

Ngenem bulan cepok, dharmané koné menang ngelawan adharma. Demen atin awaké ningeh orta unduk kemenangan. Suba lantas keto, kénkén jani Pak?

Antosang buin. Kayang nem bulan buin cepok, buin koné dharmané lakar menang ngelawan adharma. Mirib terus lakar kéto nganti cucun-cucuné ngelah cucu. Yén peték sing kena baan ngitung, pang kuda kadén suba dharmané menang ngelawan adharma uli pidan nganti jani.

Béh! Nguda sinis kéto awaké berpikir, Pak?

Yéh! Né sing sinis, né kenyataan adané. Cobak kebitang bukuné, apa sing suba bek bukuné misi orta unduk kemenangan. Ada orta kemenangan dharma ngelawan adharma. Ada orta kemenangan dewa ngelawan raksasa. Ada orta kemenangan leluhur ngelawan musuh selat pasih. Ada orta kemenangan raja muda ngelawan raja buduh. Orta kemenangan manusa sakti ngelawan soroh desti, teluh, taranjana. Menang. Terus menang.

Mula déwéké warih soroh pemenang, Pak!

Masak sing ada lènan isin guminè tekén orta kemenangan. Kénkénang awaké sing bangga dadi jlema lekad dini. Liu sajan awaké ngelah bekel orta kemenangan. Bek sirahé misi orta kemenangan. Nganti teras awaké ngedén-ngedénang. Yén teras gedénan tekén basangé, apa adané ento yen sing sebatah?

Sing dadi nyacad, Pak!

Aku sing nyacad. Aku né berpikir. Apa artin kemenangané ento? Artiné, awaké uli pidan nganti jani sing taén kalah. Yén dharmané menang nem bulan cekpok, adharmané kalah masih nem bulan cepok. Yén adharmané kalah cepok, pang kuda mirib adharmane suba menang?

Nguda kéto-kéto takonang, Pak!

Nguda sing? Jani suba jaman bebas ngomong. Bébas masih awaké sing ningehang!

Sing ada anak meték kemenangan musuh, Pak. Bisa gedé tenggek musuhé yén akuin ia menang. Bisa ciut nyalin panak cucuné yén tawanga musuhé menang. Ento karana, yén awaké menang ingetang tur catet. Yén awaké kalah ungsapang, sing dadi omongang. Sing ada babad misi satua kekalahan leluhurné padidi. Mekejang babad misi satua menang tur satua ébat-ébat. Pang sing minder koné panak cucune mani puan. Ento karana, yén dadi ban, benahin babad déwéké malu.

Kénkénang menahin babad nak suba pragat?

Sajan-sajan Pak ketinggalan jaman! Jani suba liu ada anak merenovasi babad. Suba liu anak ngaénang awakné sastra. Né ngorahang kéné, to nuturang kéto. Mekejang ngelah pematut padidi-padidi. Dresta kenyat tekén dresta ngotot jani menang. Sastra drestané kalah tekén pasuaran ajak liu. Kéto pang Pak nawang. Ngomong-ngomong, nyén sejatiné adan Paké?

Cupak!

O, Cupak! Pantes gelunina Pak! Tumbén jani Cupak seleg ngomongin agama. Pantesan pendapatné cara anak kepupungan. Jaman Kalinè suba liwat, Pak. Pralayané buung. Kiamat sing payu. Jani jaman agama suba mebatis liu. Agama suba pragat, apa kal benahin Pak?

ibm. dharma palguna
saking: www.balipost.co.id

Tuah Cekcek, Luh

I Madé Sugianto


Tumbén gegélanan tiangé, Luh Putu Damayanti, mabesen apanga tiang nyak nginep di kos, tongosné madunungan di Badung. Ipun ngorang jejeh nongosin umah kos, sawiréh tondén ngelah pisaga. Bilih-bilih umah kos ento tondén ada anak nongosin, salian tekén ipun. Diastun ngekos ajak adi, ipun ngorang jejeh, takut gugul léak muang gugul anak truna punyah. Bilih-bilih nongosin kamar kos padaduanan ngajak adi ané maraga istri.

Sanjané ento tiang ten mulih ka Tabanan. Wusan kuliah gagelis ngojog tongos gélan tiangé mondok. Tiang nyadia nginep, yadiastun ngelah rasa kimud. Manahé lek yéning mani puan ada anak nyambatang tiang lan Luh Putu Damayanti sampun kumpul kebo. Wenten kalih alasan tiang sumanggup nginep drika. Kapertama tiang takut gegélang tiangé wénten anak ngéndahan, bilih-bilih ring Dénpasar kasus pemerkosaan maring sisia sayan nincap. Kakalih tiang jejeh, Luh Damayanti muang adiné tusing ngidayang sirep sawiréh jejehé kaliwat napi malih di genahé madunungan nénten wénten timpal.

Kocap genah kos-kosan punika nampek saking kampus Warmadéwa. Kabenengan, gélanan tiangé kuliah drika, ngambil Jurusan Akuntansi Fakultas Ékonomi. Tiang taler kuliah, nanging ring Diploma Tiga Keuangan lan Perbankan Fakultas Ékonomi Univérsitas Udayana, genahné ring margi Ida Bagus Oka, Dénpasar.

Neked di tongos kos-kosané, tiang tangkejut. Sawiréh kos-kosané namping bet. Takut tekén ada lelipi. Delod tongos kosé kantun bet, wénten tegalan biu. Dajan kos-kosané kantun carik. Dauh kos-kosané, sampun wénten umah. Dangin kos-kosané tegalan katandurin séla sawi. Sané sanget ngaba jejeh, di natah kos-kosané mentik punyan ambengan tur tegeh-tegeh. Apa buin kacingakin ada kules lelipi. Makacihna tongosé tusing taén ada anak ngentasin. Kos-kosane srebi, yadiastun matumpang siki. Jek lén asané, bulun kalong tiangé mageburan. Kabenengan gélan tiangé makta asep lan canang, raris tunas tiang tur kaaku ageman ring padmasana drika. Sué tiang ma-Tri Sandhya, apanga rasa jejehé magedi. Wénten tengan jam nyeraya ring padmasana wawu asané luwungan. Tiang nunas ring sang nuénin dangka apang nyarengin ngemit tur ngicén keselamatan sawiréh nyaluk galahé mangkin gélanan tiangé sareng adiné jagi madunungan drika. Kesir-kesir angin cariké saking uttara ngametuang rasa galang.

Wusan maatur-atur ring padmasana, gagelis tiang ngaukin gélanan ajak adiné apanga bareng-bareng ngrastiti bakti nunas karahayuan. Ri kala mabakti sareng telu ring padmasana, suara cekceké saling sautin. Ingat tekén tutur rerama, yén cekcek masuara nyandang gugu, yén cekcek tan pasuara sinah raos bogbog. Nika anggén tiang pakendel bayu, sawiréh cekceké saling sautin dugas ngaturang bhakti. Wusan ngatur sembah ring padmasana, raris tiang sareng telu mabakti ring kamaré, sawiréh drika taler wénten pelangkiran. Sakebedik sampun rasayang tiang jejehé matilar.

Marasa déwék dados anak anyar ring pakubon drika, tiang ngajakin Luh Damayanti lan adiné masadu ajeng sareng pisaga sané umahné dauh kos tiangé. Wastané Bapak Bracuk mawit saking Téjakula. Ipun sampun sué mamondok drika, tur sampun kapaica anak alit kekalih, lanang muang istri. Punika taler umahnyané ramé anak kos-kosan. Tiang manahé madunungan drika, kéwala sampun bek. Nika mawinan tiang raris polih di genah badanginan. Kos-kosané marep kaja. Marep ka cariké sané linggah. Tiang lan Luh Damayanti kéto masé adiné taler nguningang raga, mawit saking Tabanan. Dugas maplawa barak, ngendong drika, Bapak Bracuk nyempléng nyatuayang unduk genah kos-kosané sané tongosiné ajak Luh Damayanti. Dumun, manut dané, genah kos-kosané punika ramé anaké nongosin. Sané meneng drika soroh mahasisia sané kuliah ring Warmadéwa. Makéh sané mondok drika ngajak saing, ketah raos sakadi mangkin kumpul kebo. Genah kos-kosan punika ngancan ngured-nguredan sasukat wénten biuta. Kaceritayang wénten anak istri mati ulah pati, ngantung raga.

Sanja sampun kasalukin peteng. Kiap tan prasida katanggehan. Tiang sareng telu raris mapamit majeng ring Bapak Bracuk. Neked di kos-kosané laut masaré. Luh Damayanti sirep ba duuran ajak adiné, tiang gelayah-gelayah di beténan. Sirep di lantai tuah maalas karpét. Makelo tiang tan nyak sirep. Ada dadua ané bakat kenehang. Bayuné usak tumbén sirep ajak anak luh. Jeg ada keneh ané tidong-tidong. Ané boya-boya, ané tusing sandang jemakin. Takut-takut bani lakar malaksana. Jejeh kal ketara, keto masé jejeh katulak. Jeg maadukan. Tiosan kén kenehé jalir, tiy\ang masé merasa jejeh. Asananga ada anak nyailin. Kéto masé inget tekén satuané Bapak Bracuk. Di tongosé ané jani tengilin tuwah karang tenget. Karang madurgama sawiréh taén ada anak mati ulah pati.

Uli selidan bulun kalongé mageburan. Inget tiang tekén tutur anak lingsir, yén ri kala peteng tusing ada munyin gumatap gumitip, ento cihna ada anak ngelarang aji ugig. Mimih, nyanget-nyangetan atiné jejeh.

Sledet tiang Luh Damayanti ajak adiné sampun tis sirep, minabang maimbuh ngipi. Tiang onyah, uyang paling tusing ngidayang ngideman mata. Tusing cara i tunian, dugasé enu selidan, munyin enggungé di carik dajan kos-kosané saling pesautin. Kéto masé munyin jangkrik di delod kos-kosané ané bet nadak sepi munyin jangkriké. Di natahé ané masé bet sawiréh padang lan ambengané tegeh-tegeh sepi jampi, tusing ada munyin gumatap-gumitip. Bayuné nyajang lelor, takut-takut ada anak ngelekas dadi céléng, bojog utawi jaka tunggul. Kenehé suba usak. Cara jangkrik ketebin, sepi jampi.

Tiang negarang ngilangang rasa jejehé antuk nguncaran Tri Sandya. Makelo-kelo, rasa jejehé ngancan nguredan. Kéto masé peningalané ngancan kiap. Mirib sampun man tiang engsap, dapetan suba gubeg-gubegé tekén Luh Damayanti. Tiang ngeréwakang bangun, kadén kal ajaké gotong royong, tau-tau ngorahang atiné jejeh. Ipun marasa ada anak ngetok-ngetok jelanan.

“Wi Dék, tiang jejeh, asananga ada anak ngetok-ngetok jelanan,” kéto abetné.

“Tusing ada apa. Sirepang ragané!” Saut tiang tur nondén apanga masaré.

“Tiang jejeh, Wi Dék. Tiang sareng sik beténan sirep apanga rasa jejehé ilang.”

“Nah, lamun kéto, lan dini kanggoang maseksek tan pakasur!” Saut tiang ngajakin.

Ipun laut sirep di sampingan tiangé. Jeg nadak sara sakadi anak suud malaib-laiban kaketug jantungé. Ngerudug cara kendang lanang lan wadon. Kéto asané pules ajak tunangan. Mirib rasa jejehné suba ilang, Luh Damayanti buin tis sirep.

Tiang nyajang uyang. Gaé apa lakar jemak. Jeg maadukan di kenehé. Mara lakar ngusud bok tunangan tiangé, jeg asananga ada anak ngedig kaca jendela.

“Tok...tok...tok!” Kéto munyiné.

Mimih nyeh atin tiangé. Buin kejepné buin kaca jendélané mamunyi. Tiang nempil sirep, nyaruang rasa jejeh. Suud kaca jendéla mamunyi, buin kejepné pintu kamaré mamunyi.

“Tok....tok...tol!” Kéto munyiné.

Liwat jejehé, jeg nadak sara wanéné pesu. Dot sajan tiang pesu ngalih anaké ané nogdog kaca jendéla lan pintu kamaré. Miribang boya ja manusa biasa ané nyailin tiang. Kéto masé boya ja duratmaka. Pasti anaké ngelarang désti ané nyandén. Inget tekén tutur pekak tiangé ané dadi balian, léak apa ja luiré soroh wong petengé paling gerap ajak nak pedih. Ento mawinan tiang nyajang wanén, sawiréh suba kaliwat pedih.

Kordén jendéla kaampakang abedik anggon tongos ngintip. Tusing tepuk apa.

“Aman!” Keneh tiangé di ati.

Mara tiang masaré, jeg buin kaca jendélané mamunyi gledog-gledog. Kéto masé pintu kamaré asananga ada anak ngetok. Tiang laut nyemak tiuk tur bawang ané kabenengan ada di dapur. Kamar kosé salianan kamar tidur kalengkapin taler dapur lan kamar mandi. Wusan nebek bawang aji tiuk, laut tiuk punika selet tiang di bangkiang. Tiang mukak pintu. Sledét kaja kelod, tusing ada apa. Péh jengah bayuné. Tiang laut negak di malun kamar kosé sambilang maroko. Nganti telah roko duang katih, tusing masé nepukin apa. Kéwala ané lén rasayang, tusing ada munyin sarwa gumatap gumitip.

“Wait!” Tiang tangkejut, ada anak ngusud palan tiangé uli duri. Prajani memencak, mesuang jurus Perisai Diri ané taén urukanga tekén reraman tiangé.

Mara sledét jeg Luh Damayanti ngalih tiang pesu.

“Ampura, suba ngaé Wi Dék tengkejut. To nguda negak di sisi. Mai mesaré,” ajak Luh Damayanti. Tiang satinut tur ngojog kamar.

Buin tiang onyah di kamaré. Grudugan bayune tusing luwung. Ada keneh ada tidong-tidong. Aget énggal tunangan tiangé geris-geris pules. Yén sing kéto bisa bakat kaparikosa.

Tiang nyajang tusing nyak sirep. Risamping inguh sawiréh sirep ajak anak luh, ada masé marasa jejeh. Inget tiang tekén satuané bapak Bracuk, dugas tiang nguningang raga jumahné. Kocap di tongos Luh Damayantiné kos, kocap taén ada anak mati ulah pati ngantung iba. Buin jejehé pesu sing kodag-kodag. Jejeh kal atman sang sané mati ulah pati gentayangan dados gamang, samar tur memedi. Buin mategar nguncarang Tri Sandya apanga tiang tusing ada anak ngugul. Apanga tusing mati ulian nanggehang jejeh. Kéto masé tiang taén bekelina mantra nulak bala tekén i pekak ané dadi balian. Paek semengan rasa jejehé prasida ngigisan. Sawiréh tiang ngelah keyakinan, roh gentayangan muang léak mawali kagenah soang-soang. Sawiréh paling jejeh ajak lawatan matanai. Bilih-bilik léak, jejeh kasengguh léak kalemahan.

Sepi. Tan pawénten suara anak nogdog jelanan muang kaca jendéla. Sledet tiang jam temboké sampun nujuhang angka pat. “Oh sampun semengan!”

Polih ngerejepang ajebos, sagetan tiang dunduna ajak Luh Damayanti.

“Wi Dék, adi ada asané anak nogdog kaca jendéla lan jelanan. Ngujang ya jam moné suba matamiu. Napiké tuan rumahé mriki?” Pitakéné maring tiang.

“Sing tawang Luh. Sirep gén, eda runguanga," saut tiangé bawak.

Di kenehé ada rasa éran. Apa sujanié ané ngugul i raga uli selidan nganti sing nyak pules. Kaca jendélané sahasa ada anak ngetok, kéto masé pintu kamaré. Ané éranan ati, suba galah semengan enu masé gulgula. Ngilangang kenehé inguh tur makita nawang soroh apa ané ngugul, tiang pesu ili kamaré tur negak di banjahé. Jeg kagedénan bayuné apanga sujati tawang ané makada kehehé jejeh.

Luh Damayanti sujatiné némbahang tiang negak di sisi. Nanging basangé kaliwat gedeg tur kadaut nawang anaké ané ngugul. Ento mawinan tiang mamengkung. Tiang pesu, tusing engsap nyelet tiuk di bangkiang.

Makelo tiang negak di banjah kamaré, jeg nadak sara buin pintu kamar muang kaca jendélané sahasa ada anak ngetok.

“Wi Dék, macelep gén ka kamar sampun bénjul misi ngetok pintu,” piucap Luh Damayanti uli kamaré.

“Sing ada tiang ngetok pintu. Tusing masé ada anak ané tepukin tiang ngedig,” saut tiangé bawak.

Jengah. Jelanan muang jendélané laut dengéng tiang, apanga tepuk ané ngetok.

“Tok...Tok...Tok...!” Buin ada munyi dingeh tiang.

“Wi Dék tiang jejeh, sampunang nyailin tiang,” malih Luh Damayanti maucap uli kamaré.

Tiang tusing ngidang nanggehang kedék sasukat nawang sang sané ngugul tur nyejeh-nyejehan bayu. Dong buron cenik ané suarané nyandang gugu bakat takutin.

“Adi Wi Dék kedék, napi sané lucu?”

“Tuah cekcek, Luh!”

saking: BaliPOst.co.id