Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Toko Online terpercaya www.iloveblue.net
Toko Online terpercaya www.iloveblue.net

Thursday 1 October 2009

Antuk Puisi Memuja Ida Sanghyang Widhi

Olih I Nengah Konten

Puisi Bali Modéren kakawian Ketut Sumarta sané wenten ring sajeroning pupulan Puisi Bali Modéren. Gending-gending Pangapti sané kawedarang olih Yayasan Sabha Sastra Bali, Dénpasar 1984. Puisi punika sané majudul Suara: Gusti, Ratu wantah suara, Kelap-kelip sajeroning ening. Yéning turéksain dagingnyané Puisi Bali Modéren puniki wantah puisi sané ngruruh aspék religius. Sané madué tetujon nénten ja mawates sajeroning sifat sareng laksana sané maiketan sajeroning kaagamaan kémanten, nanging maiketan sikap sareng kadasaran urip lan kawéntenané maiketan antuk wewidangan seputarnyané. Mawinan asapunika, religius nénten ja ngeninin indik manusané sareng sané ngrumaksa (Ida Sanghyang Widhi) kémanten, nanging paiketan manusa sareng manusa, manusa sareng lingkungané sané kabaos Tri Hita Karana. Pahpahané sakadi puniki luiré: Parhyangan, Pawongan, lan Palemahan. Manut sané kabaos olih YB. Mangunwijaya (1982). Religius sané ngeninin indik aspék ring sajeroning angga sarira, utawi riak getaran hati nurani angga sarira. Sajeroning puisi puniki obyékné wantah Ida Sanghyang Widhi. Ida Sanghyang Widhi sané wénten ri sajeroning genah sané ngrumaksa lan ngwengku.

Indayang cingak lan wacén tur bédayang, puisi sakadi sané ring sor puniki sané majudul Puyung napi dagingnyané tur incepang ring sajeroning angga sarira: Isin puyungé tuah anak melalung, Pulung di langité pelung, Isin puyungé tuah makejang luung, Adung, Uli jani jalan alih isin puyungé. Suud dadi katekung, Makurung, magantung, makungkung. (Ki Nirdon, 1981:11).

Sajeroning puisi Suara lan Puyung sané kabaos ba duur sané ngagumin kaangungan lan kasempurnaan Ida Sanghyang Widhi. Sakadi sané kasurat ''tuah makejang luung'' sané marupa sakadi ''puyung'' utawi '' suara'', sakadi sané kasurat ''sayup-sayup sajeroning kaheningan ''sane'' ning. ''Bedanne sajeroning puisi puyung pangawi nénten mabebaosan langsung sareng Tuhanné, nangin mabebaosan sareng janman lian dagingné ngeninin indik kaagungan lan kemahasempurnaan Tuhanné, lan nginkinang pihak sané lian mangda ngrereh isin puyunge. Yéning sajeroning puisi Suara, mababaosan punika wantah mababaosan langsung sareng Tuhanne, lan pangawi wantah maosang Tuhanné antuk baos sané profan, Gusti, Ratu sané kawéntenané sering kapirengang sajeroning kuripan sdina-dina. Wénten taler mabebabosan pangawi sareng Tuhanné utawi sareng pihak lian wénten sané mawentuk sakadi pitakén-pitakén dogma agama indik kauripan. Sajeroning puisi wénten taler sané kabaosang ngeninin indik hakekat kauripané sané marupa pitakén-pitakén sakadi puisi sane ring sor puniki: Dong, awitan tiange sira, dadong saking sira. Dong, inguh tiang paling setata, tan wénten takenin. Tan wénten ngorahin, bas kene lacure, uling malu kanti jani. Apake iwang ragane, nawi kawitane boya kasembah. Nawi dosane api murub, panes satata ring tangkahe...(Kidung Raré Alit: Windhu Sancaya, 1984: 29).

Asapunika pangawi matakén antuk pitakén-pitakén sané mitakénang indik kawéntenan déwékné sareng leluhurné. Sira ipun, sira déwéké lan sira leluhuré. Ipun setata bingung, nénten wénten sané ngorahin. Ri wuwus ipun mapanampén, minabang krana leluhurné sané dumun nénten naen kapuja utawi dosanné kalintang ageng. Sapangrauh Puisi Bali antuk warna religius puniki ngeninin indik sikap penghayatan agama sané pinih luhur, lan positif, téma religius sejeroning puisi kategesang antuk ngungkung gejolak hati nuraniné mangda uning ring déwékné soang-soang, makluk sané karumaksa olih Ida Sanghyang Widhi. Minabang sampun kauningin sareng sami sastra klasik punika karipta nénten asrana beréksprési kémanten, nanging kaanggé srana bakti olih sang pangawi ngeninin indik agama utawi ngeninin indik Widhiné.


sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16727

Sejarah Sastra Bali Modéren

Sakéng Puisi Sunda Modéren Dalam Dua Bahasa tiang sumeken uning pajalan lan kawéntenan puisi sunda modérené, sakéng ngawit kantos warsa 2000. Sumeken taler uning rupan puisi sunda modérené sané kasurat antuk suang-suang pangawi. Tur uning, pangawi Indonesia modérené sané ngaripta puisi Sunda Modéren. Minakadi : Apip Mustopa, Ajip Rosidi, Surachman R.M, Ayat Rohaédi, Juniarso Ridwan, Soni Farid Maulana, miwah Acép Zamzam Noor. Sapunika taler, sakéng bukuné puniki, tiang uning novélis Éddy D Iskandar sané nyurat novél Gita Cinta dari SMA miwah Berlalu dalam Sunyi tur Roman Picisan nyurat sajak Sunda modéren.

Maca Dua Orang Dukun Dan Cerita Pendék Sunda Lainnya, tiang uning kawéntenan cerpén Sunda modérené sané sambung-sinambung yadiastun kantos warsa 1965. Uningin tiang taler indik rupan cerpén Sunda modérené sané karipta antuk suang-suang pangawi. Diastun durung naen ngaton, purun tiang mastikaang, cerpén Sunda modérené kantos mangkin kantun karipta. Cendet aturang tiang kantun wénten. Tur, purun mastikaang pangawinné sayan maweweh-weweh.

Sapunapi indik novél Sunda modérené? Pateh sakadi puisi miwah cerpén Sunda modérené. Napi buktinné? Puniki buktinné. Duk warsa 1914, sapunika Mikihiro Moriyama ngandikaang ring bukun danéné sané mamurda, Semangat Baru, kawedar novél Sunda modérené kapertama. Novélé punika mamurda Baruang Ka Nu Ngarora. Selanturnyané murunang déwék tiang nyambat novél Sunda modérené karipta lan karipta. Tiang murunang déwék nyambat sapunika, wénten bukti jagi aturang tiang. Bukti sané ngéténg-ngéténg: Hadiah Rancagéné sané jagi kaserahang warsané mangkin ring sastra Sunda modérené, sané molihang novél kakawian Godi Suwarna. Murdan novél punika: Sandikala.

Bukti sios, ngéténg-ngéténg ton tiang ring Surabaya. Duk punika wénten panyerahan hadiah Rancagé ring selagan panyerahané punika, wénten paméran buku sastra Jawa modéren miwah sastra Sunda modéren. Drika ton tiang lintangan ring lima novél Sunda modéren. I rika tiang ngrenggeng ring manah. Ten perah yén novél Sunda modérenné ten karipta sambung-sinambung.

Manahang tiang, kawéntenan sastra Jawa modérené tan doh masiosan ring sastra Sunda modérené. Mangda nénten raos kémanten pacang aturang tiang bukti. Duk ngatonin, Bunga Rampai Sastra Jawa Mutakhir sané kawangun antuk J.J Ras manah tiangé maklebeh lantas ngamedalang raos kadi niki: Ngawit 1912 kanti 1975 sastra Jawa modérené ten pegat karipta. Novél, cerpén, puisi kawedar kadi toya tukad Undané membah. Membah tan parérénan.

Riantukan sapunika kawéntenané, tan urungan sastra Jawa modérené, kantos mangkin kantun kasurat. Bukti ngéténg-ngéténg aturang tiang, nyabran panyerahan hadiah Rancagé, kantun wénten pangawi sastra Jawa modérené molihang.

Manawi Pak Madé pacang matakén ring kayun, napi ngranayang, tiang ngenjur-ngenjurang buku. Boya ngendogin sané ngranayang. Titiang mamanah nanginin anak sané sampun matangi. Nanginin antuk atur: sastra Sunda Modéren miwah sastra Jawa modérené, sampun kasurat sejarah kawéntenannyané. Siosan ring kasurat malintihan, kasurat taler kawéntenan sorohnyané. Sesuratané punika ngranayang tiang uning: sapunapi kawéntenan puisi lan cerpén Sunda miwah Jawa modérené, tur sapunapi kawéntenan novél Sunda lan Jawa modérené. Sakéng nanginin antuk atur punika, lanturang tiang ngaturang patakén, napi mawinan sastra Bali modérené durung kasurat sejarahnyanéné kadi sastra Sunda lan Jawa modérené? Yén tlektekang tiang kawéntenan sastra Bali modérené tan bina ring sastra Sunda lan Jawa modérené. Puisi Bali modéren sampun janten sira sané ngawitin nyurat. Sira-sira kémanten raris nyurat kantos mangkin taler sampun janten. Sapunika taler cerpén Bali modérené. Novél, diastun kantun pegat nyambung, sampun janten sira ngawitin sampun janten taler sira sané nyurat kantos mangkin. Sapunika taler drama miwah prosa lirik Bali modérené.

Tiang ngaturang pitakén sapunika boya nandruhin buku sané kasurat antuk Bapak Tusthi Eddy miwah kanténan tiangé Nyoman Darma Putra. Boya. Tiang matakén sapunika kantos matuuh sia dasa nem tiban, sastra Bali modérené, sejarahné kasurat wawu malintihan. Durung masorohan.

Kedeh tiang matakén sapunika, riantukan sejarah sastra Bali modérené yén kasurat masorohan pikenohné nénten akidik. Pikenoh sané utama, pinaka bukti, sastra Bali modérené yukti wénten ring jagat Baliné. Kawéntenané nénten cerpén kémanten, sakéwanten, kategepin taler antuk novél, puisi, drama, miwah prosa lirik. Siosan ring punika, wénten pikenoh siosan. Anaké Bali, nénten ja nganggén basan duéné antuk nyurat kakawin, gaguritan, usada, miwah tatwa kémanten. Sakéwanten nganggén ngwéntenang sané durung naen wénten tur kantos mangkin wénten. Ten sios, ngwéntenang sastra Bali modéren. Dumadak wénten sané nyurat! (IDK Raka Kusuma)


sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16726

I Brakah (1)

Olih W. Suardiana

Ada koné anak luh ngubu di tengah alasé padidian. Sawiréh nongos di alasé, sadina-dina anaké luh totonan geginanné tuah ngalih saang ka tengah alasé tur di subanné maan saang laut adepa ka peken. Sedek dina anu, ia ngalih saang ka tengah alasé. Wiréh makelo nuduk saang ané gegilihan makrana lantas anaké luh ento bedak. Milehan suba ia ngalih-alihin kecoran yéh masi tusing ada tepukina. Suba lingsir mara koné ia nepukin clebongkakan misi yéh abedik. Baan kaliwat bedak, ia tusing ngitungang yéhé totonan puek wiadin ning. Nglaut koné inema yéhé ento. Sasubanné nyrepet mara koné ia mulih ka pondokné.

Gelisang crita, dadi anaké luh totonan dadi beling. Ia tusing ja sebet buat ngelah belingan yadiapin tusing ada bapanné, kenehné kendel krana acepané makelo-kelo sinah ada ajaka lakaran makeengan di pondokné. Kasuén-suén, suba tutug ulanan anaké cerik, lantas pianakné lekad. Nanging lacur, anaké cerik totonan tusing ja magoba manusa sakéwala marupa alu. Sawiréh marupa buron, dadi lek koné anaké cerik ento laut ia macebur ka tlagané. Ditu koné méménné sedih tur ngeling gerong-gerong sambilanga masesambatan, “Aduh cening, nguda dadi cening las pesan ngalahin anaké buka mémé? Yadiapin cening magoba alu, keneh méméné tusing ja kénkén. Mémé anak tresna pesan tekéning cening. Japitui cening magoba buron, mémé tusing ngéwehang buat totonan. Jani yan cening tresna mamémé tekén mémé, enahang, enahang déwék ceningé!” Wiréh makelo anaké luh ento masesambatan ngamé-amé pianakné, dadi aluné nengok uli beten yéhé. Anaké luh totonan lantas ngénggalang nyemak pianakné tur abana ka baléné. Aluné sai-sai koné kapreténin cara mreténin anak cerik pusuh.

Sedek méméné ngayehang i alu, sagét ia ngomong tekén méménné, “Mémé, jani adanin tiang I Brakah!” Méménné satinut tekén pangidih pianakné. Kacrita I Brakah mara matuuh pitung dina, lantas ia ngomong tekén méménné kéné:

“Mémé, kema ja beliang tiang tambah cerik abesik, tiang lakar malajah mabian!”

Méménné masaut, “Da suba cening mabian, apa cening kuangan, orahang dogén tekén mémé!” Mara méménné ngraos kéto, I Brakah lantas ngeling maguyang di tanahé. Krana I Brakah tusing dadi tungkulang, lantas méménné ngénggalang ka désa meli tambah abesik. Suba maan tambah, ditu lantas I Brakah ngawitin numbeg anggona tongos mamula tebu, bligo, kladi, muah sarwa tanem tuuhé.

Gelisang crita, sasubané bliga, kladi, muah sarwa tanem tuuhné mabuah, maumbi, tur mabunga, ditu koné méménné ka peken sabilang wai. Sabilang semengan méménné ka peken ngadep umbi-umbian, woh-wohan, lan sarwa sekar ané luih-luih. Ento makrana makelo-kelo, makejang anaké di désa ningeh Mén Dukuh ngelah pianak alu.

Sedek dina anu, I Brakah lantas ngomong tekén méménné, “Mémé, buin mani ajak ja tiang ka peken, apang tiang nawang peken.”

Méménné masaut, “Da ja cening bareng ka peken, dokar pada liu, nyanan liliga cening nyen.”

I Brakah buin masaut, “Sing liliga apa tiang!”

Wiréh I Brakah mamengkung nagih milu, kéto masi krana sayangné Mén Dukuh mapianak dadi tusing dadi ati koné ia tekén pianakné, “Nah, yén cening nyak ja di sisi ngambahin, nyak mémé ngajak cening kema.” Mara kéto pangidih méménné, dadi prajani liang koné kenehné I Brakah tur masaut.

“Nah, mémé.”

Buin maninné, semengan pesan suba ia bangun, lantas ia ka peken bareng-bareng ajaka méménné. Di tengah jalan liu anaké nyapatin Mén Dukuh kéné, “Wé, Mén Dukuh, anak kija ento ngajak alu?”

Mén Dukuh masaut getar, “Panak tiangé niki, ia nutug ka peken.” Mara kéto pasautné Mén Dukuh, makejang anaké ngedékin Mén Dukuh, baana ia ngelah pianak alu. Yadiapin buka kéto, Mén Dukuh tusing ja sebet kenehné kakedékin tur geleng ia majalan ka peken kaatehang baan pianakné. Sasubanné nganteg di peken, tondén melah ia ngejang dagangan, suba ada anak mablanja turin kanti maseluk. Akejepan san suba telah koné dagangané Mén Dukuh. Suba telah dagangané, ditu nglaut ia mulih ajaka pianakné. Sasukat Mén Dukuh ngelah pianak alu, lais tan kadi koné ia madagang tur batinné liu pesan.

Glisang crita, critaang jani I Brakah suba truna, lantas ia ngomong tekén méménné, “Mémé, kema jani padikang tiang okan Ida Sang Prabu!”

Méménné lantas masaut, “Yéh, to nguda pangkah pesan, dong bani mémé matur tekén Ida Sang Prabu, méh ulahina mémé mara teked di angkul-angkul puriné tekén panyeroané.” (Masambung)

sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16724

Tan Paguru

Lumut-lumut Watulumbang (28)
Tan Paguru
Yén ring wirama, laghu maguru ka guru. Yén ring paguron-guron, sisya maguru ka nabé. Déwata Nawa Sanga maguru ka Betara Guru (Siwa) sané masthana ring tengah ing mandala. Wangunan lan paumahan maguru ka saka, kawastanin sakaguru. Ring sastra wénten kaucap pawarah Catur Guru: rupaka, pangajian, swadyaya, wisésa. Akéh malih guru sané siosan. Unténgnyané, satuwuh urip ten dados tan paguru.

Ring Astawara wénten dina Guru. Wilangan Wuku madaging 7 dina. Punika mawinan wenten Wuku tan paguru inggih punika Wuku sané ten madaging dina Guru. Wuku tan peguru kabaos kaon anggen sekancan pemargi utawi ngawit pekaryan.

Wirama taler ten mamargi yén lagu ten maguru ka guru. Umah tan pasakaguru ten prasida majujuk, niscaya pungkat. Kaon taler kawéntenan sisya tan paguru. Kalih kawéntenan sisya tan paguru. Kaping siki, sisya sané ten madué guru raris malajah padidi misaang awak. Jemak dini jemak ditu, nyalanang kene nyalanang keto. Kaping kalih, sisya sané yadiastun madué guru, sakéwala ten polih panugrahan guru. Ring sisya makakalih kocap Sanghyang Sastra ten jenek malinggih. Taksu sampun ical sadurung taksuné rauh. Suksmané, kadi pesu andus nanging api ten medal-medal.

Ring Mahabharata wénten crita indik salampah-laku sisya sané ten madué guru, sané ten polih panugrhaan guru. Sisya punika mapeséngan Ékalawya, critané sampun lumrah kauningin olih para janané. Éka mateges siki. Lawya mateges ron, don, daun, kelopak. Pesengan Ékalawya marti madon siki.

Manut ring critannyané, Ékalawya ten madué guru santukan ten polih ngrereh guru. Sang Guru Drona ten purun ngurukang santukan ten kapatutang olih dresta paguron-guron ri kala punika. Yadiastun ten madué guru, dané raris malajahang awak padidian ring tengahing alas ngantos dueg mentangang busur tur ngulengan panah. Kaduegannyané sampun raris mabukti ri kala dané ngesorang Sang Arjuna sané kaangken sisya olih Bhagawan Drona. Ngantenang pariindik asapunika raris medal wecanan Sang Guru mangda Ékalawya ngaturang inan jerijin limannyané. Punika mawinan dané ten malih bisa mentangang busur ngulengang panah.

Crita Ékalawya punika anggén pratiwimba indik sisya tan paguru. Kapertama, dané ten madué guru. Yadiastun ngangken maguru ring arcan ida Bhagawan Drona, pangangken sakadi punika durung kapatutang olih guru lan dresta kala punika. Kaping kalih, yadiastun dueg, dané ten polih panugrahan saking sang sané kaangken guru. Guru kocap wenang mancut kaduegan utawi kabisan sisya sané ten kalugra. Punika suksman inan jerijin lima sané kapunggel, kaduwegannyane kapancut.

Ring dresta paguron-guron wénten ucap, boya sangkaning bisa utawi ten bisa, sakéwanten sangkaning dados utawi ten dados. Sané nadosang utawi ten nadosang inggih punika palungguh guru. Guru punika kocap paragan sastra, paragan jnana, paragan kaweruhan. Kruna guru mateges berat.

Sastra punika berat, guru punika taler berat. Ring dasar sané berat punika sakancan sané ringan (laghu) matumpu. Ten dados mabading, santukan yén kateteh olih guru sané berat punika sisyané niscaya pacang mati. Guru tan pasisya punika mawasta putung. IBM. Dharma Palguna

sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16723

Arja Ngandelang Bebaudan?

Akéh para janané sané satinut, nganikang dramatari arja, silih tunggil seni Bali sané luih lan patut kalestariang. Punika awinan akéh parajanané sané ngaptiang dramatari arjané kamurniang mangdané prasida nglimbak nginutin pakibeh jagat. Kéwanten yéning dramatari arja kamurniang, indik napiné sané kamurniang, lan napiné sané dados kaubah?

Indik sané patut kamurniang ring dramatari arjané, manut Prof. Dr. I Wayan Dibia lan I Wayan Supartha, S.H., M.Ag., wantah indik wirasa, wirama, wiraga sané wantah pinaka ciri khas dramatari arja Baliné sané marupa total téater.

"Pragina arja patut madué tatiga kapradnyanan inggih punika kapradnyanan mawirama utawi mupuh, kapradnyanan mawirasa lan kapradnyanan wiraga," kénten kanikaang olih I Wayan Supartha, dalang sané taler tamatan magister agama Hindu IHD Negeri Dénpasar. Ring dramatari arja manut dané taler madaging seni sané jangkep, madaging seni maias lan seni mabusané.

Napi sané kanikaang olih Supartha pateh kadi sané kawedar olih I Wayan Dibia, guru besar ISI Dénpasar.

"Siosan ring wirama, wirasa lan wiraga, pragina arja taler patut pradnyan masolah, lan ngadungang sesolahané sareng angkihan gong," kénten I Wayan Dibia nerangang. Indik papeson, reng wiraga, sesolahan lan tokoh manut dané dados kaobah lan karéasiang nginutin lelampaané.

"Nganggé lelampahan anyar, sané durung naenang kangkat ring dramatari arjané patut kacobak mangdané penontonné nénten wadih," baos Wayan Dibia sané naonang makarya arja malampan "Odipus Sang Raja", "Sukréni Gadis Bali" lan "Matemu ring Tampaksiring" puniki. Dibia nenger sué lan patehnyané lalampan arja sané ketah kasolahang ring Bali ngawi dramatari puniki nénten malih kasenengin. Napimalih yéning lalampan sané kabaktayang nika-nika manten lan sangsih ring parilaksana krama Bali kadi mangkinné. Yéning crita, pepeson, gending, lelampahan, sesolahan dramatari arjané kénten-kénten manten manut Dibia kasuén-suén sinah para penontonné pacang wadih, sané ngawi arja nénten kasenengin lan nénten katonton malih.

"Duk cerik titiang seneng nonton arja duaning, napi sané sadurungné kanikain olih mémén titiangé prasida titiang panggihin ring dramatari arjané. Ri kala nonton dramatari arja titiang kadi nyocokang crita sané sampun polihin titiang," kénten Dibia mapiangen.

Seneng nonton sangkaning meled nyocokang crita sané sampun kauningin taler rasayang dané duk nyolahang dramatari arja malampan "Oedipus Sang Raja" ring dura negara.

"Para penonton dura negarané saet pisan prasida ngatonan arja sané malampan carita sané sampun kauningin punika," dané nyrita. Sangkaning punika, Wayan Dibia banget mapinunas ring para seniman dramatari arjané mangdané kayun ngangkat crita-crita siosan sané sampun ketah kauningin olih penontonné, nénten wantah ngangkat crita panji kéwanten. Siosan ring lelampan, sesolahan lan wirama pragina arjanané taler patut kakawi malih mangda ngamecikang, taler indik tokoh lan pepeson.

"Mangkin sampun galahné para pragina arjané mapupul lan makarya arja antuk manajemen sané becik, sané kasutradarain becik, mangda makasami widang prasida kagarap," Wayan Dibia ngaptiang.

Pidabdab kadi punika sujatinné manut dané sampun naonang kalaksanayang olih sekaa arja muani Printing Mas sané mabukti kasenengin olih para penonton Baliné. (ita/dwi)


sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16722

Arja Manis

Olih Mas Ruscitadéwi

Dramatari arja sayuwakti nglangenin, napi malih yéning pragina sané nyolahang suarannyané jangih, pradnyan ngigel lan wiraga lan wirasanyané becik. Kursin para penontonné kadi kadagingin engket, mawinan kadi nénten prasida mancitan, duaning sampun kadaut.

Manah penontonné pacang sayan garjita yéning dramatari arja punika kasolahang olih anak alit sané yakti-yakti madué suara becik, wikan mabaosan lan uning ngigel. Yéning kawikanan anaké alit, taksun dramatari arjané lan semara bathara kumarané sampun macampuh, pastika prasida ngametuang rasa liang lan santi. Kadi bedak lemerin.

Kéwanten pidabdab kadi punika, méweh pisan kakeniang. Sané kétah mamargi, babaosan indik arja sané manis makecap, pungkuran wantah masisa rasa masemné, ri sampunapiné kantos pahit makilit.

Mabebaosan-bebaosan indik nangiang, ngamurniang, ngembangang, nglimbakang lan nglestariang arja kadi wantah ring seminar lan pabligbagan kemanten, wantah puput duur kertasé. Sané mamargi sekaa-sekaa arja alit sakadi ring Kramas, Bona, Singapadu, lan sané siosan sané kakembangang olih para panglingsiré, tetep tan marunguang. Wantah karereh, kacingakin ri kala kaperluang, lan kaanggén nyangkepin proyék. Driki arjané wantah kaanggén kemanisan kémanten, anggén ngibur anaké alit, tur anggén nglakuang adol-adolannyané. Arja sané kaabosan becik lan luih wantah kaanggén penelitian lan kakaryaning proposal mangda prasida karerehang dana. Pamuputné arja, drama gong lan kesenian-kesenian klasik Baliné boya ja seken kauratiang, wantah kaanggén bebungah dagangan para inteléktual lan para penelitiné.

Punika awinan ri kala wénten pabligbagan indik ngamurniang arja lan drama gong, kadi ajerih manahé, duaning unteng pabligbaganné sakadi kabakta ka margi sané prasida ngametuang proyék penelian sané lémpas ring panglimbak seniné. Para janané sané mapikukuh ngamurniang arja lan drama gong kadi jati mula, nénten dados kaubah, ngiris pisan nénten maperih ring panglimbak seniné, wantah ring unteng penelitiannyané.

Driki pangandikanne sané manis indik arja, indik dramagong, indik seni, pamuputné wantah ngawi nyeb, ngawi sakit basang, duaning pacang ngawi panyungkan seniné sayan abot.

Yakti arjané manis, seni lan sastra Baliné manis sakadi gula, kéwanten yéning i raga marasa wong Bali, sané kapiara olih sakancan seni lan budaya Baliné, nénten ja patut sakadi semut, sané ngrunyung ngrebutin manis gulané sanésayan rered. Pinaka wong Bali, pinaka inteléktual Bali, patutné i raga nanem, miara entik-entikan seniné mangdané mabunga lan prasida ngwetuang madu sané manis.

sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16720

Arja

Olih I Wayan Juniartha

Ané tua meled sajan nglestariang Arja. Ané bajang-truna sing pati rungu kén arja. Kalingké lakar nglestariang, lakar mabalih gén ba sing ada ané makita.

”Yén pabalih masi cang lakar sing ngerti apa ané satuanga, basané gén ba sing taén dingeh, pajalan satuané adeng gati, satuané masi unduk i pidan dogén, yén sing Kediri sinah Daha,” kéto abetné I Madé Kiud Holywood.

Maklum, I Madé nak truna Bali masa kini, sing ngerti unduk Jenggala lan Singasari. Yén unduk New York lan Las Vegas nak asli tatas baana nyatuang. Otakné nak otak global, nasak ulian pendidikan Bali modéren ané setata angob kén pariwisata tur gumi duranegara. Asal tetamian nak lingsir jeg kuna ba artiné, ba sing perlu tolih.

”Jlema cara ci né ba panak babinjat, sing bakti kén leluhur. Yén sing ada leluhur kaden ci iban ci né lakar ngelah tuuh. Yén sing ada tetamian, apa ané lakar adep ci pang nyidayang masebeng modéren?” Pekak Dangap Dangap nyakcak.

I Pekak asli jadul sajan, produk orde lama, ané marasa gumi i pidan ané paling melah, pamineh inguni ané paling luwung. Yén baang mabalih arja, wayang kulit, gambuh, jeg prajani liang kenehné. Yén ajak mabalih tipi, jeg prajani klies-klies basangné. Asal ba pagaén nak cenik jani, jeg setata écéanga kén I Pekak.

”Truna-truna jani sing ngerti idup, sing tatas kén Ramayana, sing nau kén Mahabrata, sing nawang Panji, pantes ba idupné kabarat-kabirit, sing ngelah jati diri,” kéto abetné.

Krama sekaa tuaké sing ada ané bani ngemang koméntar. Maklum, ba mula sing dadi adungan ajaka dadua. Mirib cara Méga jak SBY, ba sing ada selah dialog.

Yén keneh-kenehang, kadaduané ada benehné. Yén arjané tetep tuah nuturang unduk raja-raja i pidan, tetep urusan masiat ngrebutin nak luh kanti nguwugang gumi, sing pati rungu kén masalah-masalah ané nyakitin kramané jani, sinah mula lakar sayan ngabedikan ané rungu kén arja.

”Yén tetep amontoan gén arjané sinah lakar sing ada bédané jak sinétron di tipi. Ané abesik nyatuang raja, ané abesik sibuk nyatuang unduk jlema sugih dogén. Ané besik marebut nak luh lan warisan, ané besik marebut nak luh lan warisan masi. Bédané, pemain sinetroné jegég-jegég,” kéto I Madé masaut.

Nanging, yén kanti arjané punah artiné ilang buin abesik kawitan kesenian Baliné. Ilang buin abesik srana anggo nglémékin krama Baliné, sirna buin abesik srana anggo nyatuang tutur melah inguni.

”Jeg gaénang I Madé arja buka ané dotanga kén ia, arja ané nuturang unduk kisruh DPT, unduk Prabowo masiat ngalawan SBY, unduk KPU ané buta, tuli, lan belog magandong, jeg asli ba I Madé lakar siap-sayaga nglestariang arjané,” I Wayan Golput (Golongan Patut) dadi panengah.

Tepuk tangan krama sekaa tuaké. Maklum, yén sing ada ané dadi panengah bisa sing payu minum kramané sawiréh ané tugas ngracik tuak I Pekak, ané tugas dadi juru bayah tuah I Madé.

”Bangsa i ragane mula demen lan dueg sajan mapeta, nanging sing ada pragat gaéné. Kanti tambis-tambis séda kramané naanang bedak,” kéto kenehné I Wayan.

sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16719

Ngalih Galang

Olih I Gusti Madé Sutjaja

Sunaran ané makardi ngalangin tongos anak saja lakaran manutdut. Nyénan lonto ané bakalan kadutdut? Di jagat buronné, di yéh wiadin gumi, anak ada dogén ané kadutdut. Tegarang uratian yaning suba suud ada ujan. Bakalan liu dedaluné ané pesu lantas ngrejeng apa lonto ané masunaran. Apa panadin rejengan ka sunarané ento. Aget ia maan nepuk sunaran, tur sinarengan sengkala bakal tepukina. Bakalan ada lonto buron lén ané ngamah ia.

Kéto masi yan alih di pasihé. Bé ané madan cumi anak demen pesan ngalih sunar. Yang langité tusing misi sunaran bulan ané makada galang, lantas pasihé dadi peteng dedet. Yan buka kéto kahanané, lantas juru juk bé di pasih lantas ka tengah pasih ngaba sundih ajak jaring. Ditu di tengah ia pada nongos di prauné sambilanga mulang jaring. Sambilanga masih ngendihang sundih apanga di tongosné ngantos dadi galang. Tusing buungang ajahan pesan bakalan bé ané madan cuminé ento bakal teka ajaka liu ngalih sunaran damaré ané pejanga di duuran jaring panyanggrané. Sawatara suba liu cuminé mabunbun lantas jaringé angkida baan juru juk béné tur cuminé turuhanga ka prauné. Suba kéto buin jaringé encebangan ka pasihé. Ané aget baan kahanan sunarané saja anak ané ngejuk ia; ané nemu sengkala tuah saja i cumi. Kéto yan alih-alihang di panilikan aget lacuré.

Nah, jani di jagat manusané buka kénkén ké panadin anaké ané ngaba sundih lakara ngalih galang apanga tedas apa ané maadan patut wiadin tan patut. Saja ké yan nemu ané tan patut ulian ngaba wiadin ngelah panabdab kapatutan bakalan ia nemu galang? Koné ada sesimbingan ané nyambatang anak saja aluhan ngejuk anyar selehé katimbang ngejuk kakiané. Yan ngejuk anyar selehé anak tusing ja ejoh ia lakara ka tengah di pasihé. Béné ané cerik-cerik ento anak tuah ngalangi di sisi-sisin pasihé lonto. Saja aluh yan ngejukné baan i juru pencar.

Yan lakara ngejuk kakia, i juru melas anak saja lakara luas ka tengahing segara. Anak sukeh pesan ia nenger apa lonto ada di tengah pasih agungé. Saja ditu liu ada kakia. Bakalan ada aget tur ada masih sengkala. Yadiapin juru melasé anak saja wanén, aget tur sengkalané anak saja gedé. Yan aget saja lakar gedé pikolihé; yan tungkalikanné ané tepuk, saja kapatian ané bakalan dadi tindihanné.

Jani, kénkén ké panadin juru pamatut ulian di galangé ané nrima laksanané? Ngudiang dadi krama ané kasengguh melah ulian magaé nuut galang keneh muah kreta dari bisa mejuk ulian kadalih nyalanin sulur tan galang? Anak buka sesenggakan ané nyambatang sakadi patapan pénjoré; ané léngkong payasina, ané leser tanema. Tusing ké ené ada paiketannyané ajak sasambatan anak ila-ila yan nyalanang sulur galang apanga nepuk galang? Apang tusing buka satuan i dedalu ajak i cumi lonto ané mautsaha ngalih galang kasatuayang . Satua buka i tatani ané nemu sengkala ulian polos, ané tusing ngalih galang, ané kajanjiang lakara baanga kayu muhmuh baan lutung corah, patut masih uar-uarang apanga tangaré satata kaingetang; apanga sengakalané dadi kelidin wiadin ejohin ulian satuané ngalangin.

Jag dadi buka kéto mentik di pamineh I Polosé dugas ia negak sambilanga ngisep lintingan temako sambilanga ngilih-ngilihin awak mapan kebus guminé kaliwat. Paminehné mentik buka kéto tusing ja ulian ia magumana maminehin indiké totonan. Jag ia mentik buka lejitan kecambahé mapan ia maan emeg wiadin belus. Nyén ké mampuh nambakin yan dabdab mentiké majalan buka kakéto? Ulian I Polos anak saja jadma polos, tusing pesan ia bisa nyaurin patakoné buka totonan yadiapin di tongosné ia maroko tur mailih-ilihan anak saja ngenah galang apadang.


sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16718

Nambet lan Wikan

Mangkin kacritayang titiang indik kawéntenan sang kabaos pangutsaha sané kalintang sugih tur bagus mayusa petang dasa tiban, ri sedek ipun liburan tur masesanjan ring désa alit sané magenah ring tepi siring segarane. Wewidangan désané puniki becik pisan, i rika ipun nyingakin perahu alit kalinggihin olih I Mendega pararagan, tur melabuh ring biasé. Ring perahu alit puniki wénten sawetara limang ukud ulam tuna mesirip sada kuning. Pangutsaha sané sugih punika ngajum 1 Menéga ri antukan ulam sane kepolihang mutu ipuné becik pisan. Nglaut ipun matakén ring I Menéga.

Pangutsaha: "Akuda makelon waktuné anggén mamancing ulamé punika jero?"

Menéga: "Wantah ajebos Tuan, kénten pasautné I Menéga."

Pangutsaha: "Nguda sing makelo waktu anggén mamancing mangda ngliunang polih ulam?" Kénten pitakene ipun I Pangutsaha.

Menéga: "Niki ulam sampun cukup anggén kebutuhan kaluargan tiangé."

Pangutsaha: "Nanging anggén napi galah sané punika kénten pitakoné ipun I Pangutsaha."

Menéga (malih ipun mapajar): "Galahé punika anggén tiang sirep, mamancing ajebos, maplalian sareng pianak tiangé, istirahat sareng somah tiangé. Masesanjan ka désa sambil ngalap buah anggur ring tegalan tiangé, tur main gitar sareng timpal-timpal tiangé. Tiang madué kehidupan sané lengkap tur sibuk pisan," kénten pasautné I Menéga.

Pangutsaha, ipun mabaos tur mencemoh lan nyombong raga ring I Menéga, ipun ngaku lulusan MBA saking perguruan tinggi sanés ampun ka janur loka ring guminé lulusan Universitas Harvad dura negara Amérika. Pacang mrasidayang nulungin I Menéga. Ipun mapitutur sareng I Menéga, sapatutné I Menéga nganggén galahé sané akéh punika ka anggén mamancing ulam ring segara. Yéning sampun ngamolihang ulam laut ka adol, kauntungané anggén malih numbas perahu sané agengan. Sesampuné nganggén perahu sané agengan kadulurin antuk perabot memancing sane lengkap sinah pacang mawuwuh polih ulam tur pacang menincap keuntungane. Malih numbas perahu makelo-kelo ragané pacang madué armada perahu anggén mamancing. Ragané pacang langsung ngadol ulamé sareng pabrik pangolahan ulamé sareng pabrik pangolahan ulamé ring kota. Kasuén-suén ragané pastika mrasidayang ngwangun pabrik pangolahan ulam secara mandiri. Ragané pacang dados pangutsaha sané suksés, tinggal ngawasin lan ngonékang para buruhé. Nglantur ragané patutné pindah ka kota magingsir saking désa alit puniki minab ka Surabaya lan kota sané ageng lianan sakadi ring Jakarta.

Menéga (malih matakén sareng ipun I Pangutsaha): "Menawi kudang tiban makeloné ngantos manggihin kasuksemané punika Tuan?" Kénten pajarné I Menéga.

Pangutsaha: "Minabang limolas tiban ngantos selaé tiban." Kénten ipun nyawurin.

Menéga (malih mataken): "Usan punika napimalih Tuan?"

Pangutsaha (nyawurin kasarengin antuk ica): "Nika galah sané pinih becik. Yéning galahé sampun tepat lan becik ragane pacang ngadol saham pangutsahané sareng masyarakaté lianan. Salanturnyané ragané pacang dados anak sugih tur kuasa, ragané pacang nekaang jinah berjuta-juta lan miliaran."

Menéga: "Jinah jutaan Tuan? Salanturnyané anggén napi Tuan?"

Pangusaha: "Salanturipun ragané pénsiun pindah ka kota/désa sané alit lan tenang. Ragané mrasidayang hidup tenang, sirep nyenyak, mamancing ring segara, maplalian sareng anak alit, sirep sareng rabiné, masesanjan ka désa, kebun ngalap walian sakadi anggur, buluan, main gitar sareng timpal-timpalé/sametoné, pastika hidupé tenang." Kénten baosné I Pangutsaha.

Yéning tutur satuané sané i wau katelebang. I raga sareng sami narka pangutsaha sané sugih punika wantah nambet secara spiritual bandingang ring I Menéga ipun wikan (cerdas) secara spiritual, napi mawinan asapunike? I Menéga madué pemahaman sané wikan ring tetujon hidup ipuné sané anggep ipun penting, madué motivasi dalem pisan. Ipun nglakonin hidup ipuné sané pacang mrasidayang nyukupin kaperluan padéwékan ipuné sareng kulawargané. Ipun ngeluangang galah sané pinih berarti (penting) ring padéwékan ipuné I Menéga marasa lega, demen lan sejahtera. Samalihné Pangutsaha sané sugih punika wantah bodoh (nambet) secara spiritual, ipun ambisius, keras ipun nénten kacunduk (bersentuhan) sareng hal-hal ring kauripan ipuné sané ngicén motivasi sané pinih unteng (dalam) sakadi ipun I Menéga. Ipun I Pangutsaha wantah menyerap tetujon (cita-cita) sané kaplajahin duké kantun kuliah ring Universitas Harvard Amerika.

I Menéga punika minab tuuhné (umurnya) panjang sampai ipun gedé (tua) salantur ipun pacang padem (meninggal) dengan tenang dan damai. Samaliné I Pangutsaha keni pinyungkan jantung maring usia seket lima tahun ipun padem kadulurin antuk manah sedih, napi mawinan sapunika nika tan tios wantah tetujon ipuné durung berhasil kapolihang.

Inggih asapunika kocap satua sang Pangutsaha sugih ané nambet (bodoh) secara spiritual, kelawan I Menéga sané kauripan lan kehidupan ipuné sadarana nanging ipun wikan (cerdas) secara spiritual. Puput.

dr. I Wayan Westa, SpKJ (K)

sumber: http://www.balipost.co.id/mediadetail.php?module=detailberitaindex&kid=19&id=16717